نکاتی درباره آب سالم

قسمت دهم: شیادی ویدئویی برای اثبات آلودگی آب تهران

در قسمت پنجم  مجموعه مقالات "نکاتی درباره آب سالم"  به رواج برخی شایعات درباره کیفیت آب مصرفی شهری اشاره کردیم. اما متأسفانه اینگونه اظهار نظرات غیرکارشناسی محدود به رسانه های نوشتاری نبوده و اخیراً یک فایل ویدئویی با عنوان "اثبات آلودگی آب تهران با یک آزمایش ساده" در فضای مجازی منتشر شده که در آن فردی به وسیله یک دستگاه ساده الکترولیز و با نمایش رسوب گرد آمده پیرامون الکترودها، مدعی می شود که به دلیل وجود فاضلاب در آب تهران، این آب آلوده به نیترات، نیتریت و آرسنیک می باشد و در پایان تنها راه حل این مشکل را استفاده از دستگاه تصفیه آب RO معرفی می کند.

لذا در این شماره به بررسی ادعاهای مطرح شده در این کلیپ می پردازیم:

ادامه مطلب...

نکاتی درباره آب سالم
قسمت نهم: کنترل دمای آب استخر چه اهمیتی دارد؟

اصولاً کنترل دما در محیط های ورزشی - که در آن فعالیت های بدنی (از جمله شنا) انجام می شود- از آن جهت حائز اهمیت است که هر چقدر محیط گرم تر از محدوده مجاز باشد، به همان اندازه جریان خون پوست بیشتر و حجم خون عضلات کمتر خواهد بود. بنابراین فردی که با ظرفیت کم قلبی-عروقی در هوای گرم فعالیت می کند ابتدا در اندام هایش احساس رخوت و سنگینی می کند سپس نشانه های خستگی مفرط، سرگیجه شدید، استفراغ، درک نادرست از محیط اطراف و سرانجام شوک ظاهر می شود. شنا کردن در آبهای بالای 30 درجه ممکن است موجب وقفه تنفسی در فرد گردد.
انجام حرکات ورزشی در هوای سرد نیز با ایجاد خستگی عضلانی به تدریج منجر به اختلال در پاسخ عصبی، عضلانی و خستگی بیشتر می شود و در نتیجه به مرور احتمال ایجاد آسیب سرمایی افزایش می یابد.
دما دارای اثر قابل ملاحظه ای روی حلالیت گازها در آب استخرها می باشد. درجه حرارت بالا روی قدرت گندزدایی مواد به کار رفته برای ضدعفونی آب استخر اثر دارد. یعنی گندزداها معمولاً در دمای بالاتر در استخرهای سرپوشیده شنا فعالتر هستند؛ لذا مطلوب است که دمای آب و هوای استخر کنترل گردد.
دمای آب توصیه شده برای آب استخرهای سر پوشیده 28-26 درجه سانتی گراد می باشد. این دما نباید به بیش از 29 درجه سانتی گراد برسد. درجه حرارت هوای اطراف استخر نیز باید یک تا دو درجه بالاتر از دمای آب باشد، اما نباید بیشتر از 30 درجه سانتی گراد شود. افزایش دمای محیط به بیش از 30 درجه سانتی گراد موجب تبخیر آب روی سطح پوست شده و در نتیجه پدیده سردایش بدن شناگر اتفاق می افتد.
مناسب ترین درجه حرارت برای هوای پیرامون استخر 3 درجه سانتی گراد گرم تر از آب آن است.
همچنین حداکثر درجه حرارت آب برای استخرهای آب گرم و یا حوضچه های آب گرم 40 درجه سانتی گراد است و یک دستگاه هشدار دهنده باید در محل استخر تعبیه شود تا در صورتی که آب استخر به هر دلیل از 40 درجه سانتی گراد گرم تر شد توسط زنگ یا بوق شناگران را آگاه نماید.
یک دستگاه زمان سنج دستی نیز باید در محل نصب گردد به طوری که هر 15 دقیقه نیازمند تنظیم مجدد باشد تا افراد از مدت حضور خود در آب گرم آگاهی یابند و بیش از حد توصیه شده در آب گرم نمانند.
حمام و شنا در آب گرم(با 40 درجه سانتی گراد) می تواند باعث ناتوانی، ضعف و مشکلات تنفسی در مدت زمان کمتر از 10 دقیقه در فرد شود.
درجه حرارت آب و همچنین درجه حرارت هوای استخرهای سرپوشیده باید قبل از شروع به کار استخر و هر 6 ساعت یک بار توسط ناظران فنی استخر اندازه گیری و ثبت شود.
برای اندازه گیری دما از دماسنج استفاده می شود. دماسنج را در زیر سطح آب در عمق حدود 50-40 سانتیمتری داخل آب فرو برده و دمای آب را اندازه گیری می نمایند.

منابع مورد استفاده:
1- کتاب بهداشت ورزش
2- استخرهای شنا-الزامات عمومی(منتشر شده از سوی مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران-1371)
3- راهنمای کنترل بهداشتی آب استخرهای شنا(منتشر شده از سوی مرکز سلامت وزارت بهداشت-1385)
4- راهنمای نظارت و پایش آب استخرهای شنا و شناگاه های طبیعی(منتشر شده از سوی مرکز سلامت وزارت بهداشت و پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران-1392)

نکاتی درباره آب سالم- قسمت هشتم: تری هالومتان ها در آب آشامیدنی

در شماره قبل گفتیم شرکت های فروش تصفیه آب خانگی در تبلیغات خود به لزوم حذف کلر باقی مانده آب در نقطه مصرف اشاره می کنند در حالی که برای کاهش اثرات زیان آور کلر سعی بر این است که از طریق تکنیک های مختلف تصفیه آب آشامیدنی، مواد آلی موجود در آب پیش از گندزدایی با کلر حذف شوند و بدین ترتیب حذف کلر باقی مانده آزاد و غیرترکیبی در نقطه مصرف فوائد چندانی نخواهد داشت.

لذا در این فرصت به تحلیل نحوه تشکیل این فروارده های جانبی در آب ضدعفونی شده با کلر- که مهمترین آن ها تری‌هالومتان‌ها هستند - و بررسی روش هایی برای حذف آن می پردازیم.

تشکیل ترکیبات جانبی آلی حاصل از عمل کلرزنی آب آشامیدنی از نظر سلامتی انسان و همچنین ایجاد مشکلات در تأسیسات تصفیه آب از سال 1974 که وجود تری هالومتان ها(THMs) گزارش شد، مورد توجه بوده است. تحقیقات وسیعی از آن تاریخ انجام شده است تا فاکتورهایی که در تشکیل این ترکیبات دخالت دارند شناخته شوند و بتوان از طریق تکنیک های تصفیه آب آشامیدنی، غلظت آنها را کاهش داد.
بعضی از انواع تری هالومتان ها- که متداول‌ترین آن، کلروفرم می باشد- با مقدار زیاد به صورت خوراکی و یا تزریقی در حیوان ایجاد سرطان می کنند و ممکن است در درازمدت اثرات نامطلوبی بر سلامت انسان(از جمله بروز سرطان کبد) نیز داشته باشند.
مواد هیومیک (مواد اصلی حاصل از فساد بقایای گیاهان) بخش مهمی‌ از این مواد آلی طبیعی را تشکیل می‌دهند و مهم‌ترین پیش‌سازها برای ترکیبات جانبی آلی گندزدایی با کلر به شمار می‌روند. مواد هیومیک اغلب به صورت طبیعی وارد محیط‌های آبی می‌شوند و فرآیندهای معمول تصفیه قادر به حذف درصد بالایی از آنها نیستند. تلاش برای حذف مواد هیومیک از آب آشامیدنی زمانی قوت گرفت که مشخص شد طی کلرزنی آب محتوی این مواد، ترکیبات‌هالوژنه آلی جهش‌زا و سرطان‌زای بسیاری تولید می‌شود.

با این حال به دلیل مزایای متعدد کلرزنی در تحقق سلامت میکروبی آب، سازمان جهانی بهداشت به صراحت اعلام کرده است که"پیامدهای بهداشتی ناشی از فرآورده‌های جانبی کلرزنی در مقایسه با عدم کفایت انجام آن، بسیار جزیی است و کلرزنی آب بدون توجه به کنترل فرآورده‌های جانبی حاصل از آن باید انجام ‌شود".

مطالعه‌‌های اپیدمیولوژی محققان نیز نشان می‌دهد که احتمال ابتلاء به سرطان ناشی از فرآورده‌های جانبی کلرزنی در استخرهای شنا 25 و در آب آشامیدنی، 6 در میلیون است.

با توجه به آنچه گفته شد، به هر حال تحت هیچ شرایطی نباید گندزدایی آب را حذف کرد؛ زیرا ریشه‌کنی واقعی امراض کشنده مثل بیماری وبا و حصبه -که عامل اصلی آنها آب است- با استفاده از مواد گندزدا امکانپذیر می‌باشد. در کشورهای فقیر که تصفیه آب در آنها اغلب نامنظم است، هر ساله انسانهای زیادی (مخصوصاً کودکان) بوسیله امراضی که عامل آنها آب آلوده است، جان خود را از دست می‌دهند.

البته جوشاندن نیز می تواند تا حدودی به حذف ترکیبات آلی زیان آور موجود در آب کمک کند. چرا که جوشاندن آب نه‌تنها باعث از بین رفتن میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، برخی ویروس‌ها و... و همچنین تا حدودی کاهش سختی آب به دلیل تشکیل کربنات‌های غیرمحلول می شود، بلکه بیشتر آلاینده‌های فرار آلی که نقطه جوششان پایین‌تر از100 درجه سانتی‌گراد است، در اثر تبخیر از آب خارج می‌شوند.

اما از نظر علمی بهتر است فقط آب را برای یک دقیقه بجوشانید به‌علاوه حتما لازم نیست آب را تا حد نقطه جوش برسانید، چون می‌توانید با کنترل شعله گاز، دمای آن را فقط برای چند دقیقه تا حرارت حدود 85 درجه سانتی‌گراد نگه دارید که در این شرایط نه‌تنها میکروارگانیسم‌های مضر از بین می‌روند بلکه غلظت سایر آلاینده‌های احتمالی در آب در مقایسه با آب جوشیده نیز افزایش نمی‌یابد. از آنجا که بعضی از فلزات سنگین و آلاینده‌های آلی، حلالیت خیلی کمی در آب سرد دارند، بهتر است وقتی می‌خواهید از آب لوله‌کشی شهری برای مصارف شرب استفاده کنید، حتما از شیر مربوط به آب سرد استفاده کنید و چنانچه آب گرم بود، اجازه دهید کمی آب از شیر خارج شود تا دمای آن تغییر کند و سرد شود.(البته توجه داشته باشید، این آب گرم را دور نریزید بلکه آن را جمع‌آوری و برای مصارف دیگر مورد استفاده قرار دهید.) در غیر این صورت نوشیدن و پخت‌و‌پز با این آب گرم شیر لوله‌کشی می‌تواند سلامت را به‌طور جدی در طولانی‌مدت به مخاطره بیندازد.

جهت مطالعه بیشتر: 

1. مدیریت کلرزنی آب آشامیدنی
   
2. سلامت آب از نظر ترکیبات جانبی کلرزنی و آلودگی نفتی
   
3. 9 پاسخ به 9 پرسش درباره آب

نکاتی درباره آب سالم
قسمت هفتم: بررسی ادعای شرکت های فروش دستگاه های تصفیه آب خانگی

در قسمت دوم به این نکته اشاره کردیم که کلر باقی مانده آب با همه مزایایی که دارد می تواند در اثر ترکیب با مواد آلی موجود در آب، ترکیباتی موسوم به تری هالومتان ها را تولید کند که شواهدی مبنی بر احتمال سرطانزایی این ترکیبات در دراز مدت وجود دارد.

شرکت های فروش تصفیه آب خانگی در تبیلغات خود برای توجیه لزوم استفاده از اینگونه محصولات، ضمن بیان مزایای کلرزنی برای سالم سازی آب، به گونه ای اغراق آمیز به شرح مضرات احتمالی حاصل از ترکیبات جانبی کلر می پردازند و ادعا می کنند که طبق توصیه کارشناسان بهتر است جهت مقابله با اثرات زیانبار کلر در آب آشامیدنی، در نقطه مصرف کلرباقیمانده آب را حذف کرده و سپس اقدام به نوشیدن آب کنیم.

سؤالی که مطرح می شود این است که آیا فرایند به کار رفته برای حذف کلر باقی مانده در آب مصرفی می تواند اثرات زیانبار آن (یعنی ترکیبات جانبی کلر با مواد آلی) را نیز حذف کند؟ و آنچه احتمال منفی بودن پاسخ این سؤال را تقویت می کند این است که اگر چنین بود چرا علی رغم ادعای خطرناک بودن محصولات فرعی حاصل از کلرزنی به آب های آشامیدنی- که معمول ترین آن تری هالومتان ها (THM) می باشند-، در تبلیغات این شرکت ها به امکان حذف این ترکیب در آب مصرفی اشاره ای نشده است؟

لذا حذف کلر باقی مانده در نقطه مصرف گرچه می تواند از نظر جلوگیری از ورود این ماده اکسیدکننده به بدن سودمند باشد امّا به نظر نمی رسد تأثیری بر کاهش احتمال خطر ناشی از ترکیبات جانبی کلر داشته باشد و از این جهت در روش های جدید تصفیه سعی بر حذف مواد آلی پیش از گندزدایی با کلر است تا بدینوسیله فراورده های فرعی بالقوه زیان آور آن کاهش یابد.

إن شاءالله در قسمت بعدی با استفاده از برخی منابع، درباره این ترکیبات جانبی بیشتر توضیح خواهیم داد.

دریافت فایل PDF

نکاتی درباره آب سالم
قسمت ششم: مواد سرطان زا در آب شرب

قسمت دوم پاسخ به ادعای مطرح شده در یک نشریه دانشجویی

در قسمت قبلی به بررسی ادعای سرطان زایی آب معدنی های بطری شده پرداختیم. در این قسمت در ادامه به بررسی احتمال سرطان زایی برخی عناصر در آب شرب(از جمله انواع آب های آشامیدنی بطری شده) می پردازیم: 

1.     درباره آرسنیک: این عنصر در اکثر آب های طبیعی مقدارشان کم و ناچیز(در حدود قسمت در میلیون) است، لذا آن را جزو فلزات کمیاب(جزئی) طقبه بندی می کنند.
برخی از این عناصر کمیاب برای انسان دارای سمیت بالقوه می باشند. از مهمترین اثرات آرسنیک در صورت بالا رفتن غلظت آن در آب مصرفی، می توان به ناراحتی های گوارشی و عصبی، دردهای عضلانی، ایجاد زخم های کوچک روی دست ها و پاها و ... اشاره کرد. مطالعات اپیدمیولوژیک مشخص کرده است که شکل های مختلفی از سرطان با وجود این فلزات جزئی سمی ارتباط دارد.
چاه های آلوده شده توسط زائدات صنعتی(دباغی، سرامیک سازی و معدن) یا کشاورزی(در نتیجه مصرف ضدآفات نباتی مثل حشره کش های حاوی آرسنیک)، غذاهای آلوده شده با آفت کش‌های آرسنیکی یا رویش یافته با آب آلوده به آرسنیک، می توانند انسان ها را در مواجهه با ارسنیک قرار‌دهند.
براساس رهنمود سازمان جهانی بهداشت میزان آرسنیک در آب آشامیدنی نباید بیشتر از  0/01 میلی گرم در لیتر باشد. در استاندارد ملی شماره 1053 نیز حد مجاز آرسنیک در آب 0/01 میلی گرم در لیتر ذکر شده است.
در آب معدنی بطری شده نیز حداکثر میزان مجاز آرسنیک، همان رقم 0/01 میلی گرم در لیتر اعلام شده است.
آلودگی آب های بطری شده به فلزات سمی می تواند از طریق آلوده بودن اولیه آب و یا نشت از طریق موادی که در آن نگهداری می شوند، صورت گیرد. مطالعات زیادی نشان می دهد احتمال نشت فلزات سمی از بطری های PET به داخل آب وجود دارد. چون معمولاً شرایط نگهداری از سوی فروشندگان و مصرف کنندکان رعایت نشده و آب های بطری شده در دمای اتاق نگهداری می شوند و برخی مصرف کنندگان نیز مقدار زیادی از آب های بطری شده را در مدت طولانی برای مواقع ضروری نگهداری می کنند که این امر خطر افزایشی نشت فلزات سنگین(چون آرسنیک) از بطری های آب معدنی را بالا می برد.

2.     درباره نیترات: امروزه به دلیل فعالیت های گسترده صنعتی، کشاورزی، و خدماتی در جوامع شهری و روستایی، ترکیبات مختلف ازت شامل آمونیاک، نیتریت و نیترات از طریق دفع فاضلاب های خام، نشت از تأسیسات فاضلاب شهری و صنعتی، تجمع زباله های شهری و صنعتی، مصرف بی رویه کودهای حیوانی و شیمیایی در کشاورزی و ... وارد منابع خاک و آب های سطحی و زیر زمینی می گردد. انجام فعالیت های کشاورزی قادر خواهد بود میزان نیترات را به صدها میلی گرم بر لیتر برساند.

افزایش مقدار این ترکیبات در منابع آب شرب و در شرایطی که غلظت نیترات به بالاتر از 50 میلی گرم در لیتر برسد دارای اثرات نامطلوب بهداشتی و همچنین پتانسیل ایجاد ترکیبات سرطان زای نیتروز امین می باشد.
لذا سازمان جهانی بهداشت و به تبع آن متولیان استاندارد کشور به منظور جلوگیری از خطرات بهداشتی در مصرف کنندگان، حداکثر غلظت مجاز یون های نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی را به ترتیب 50 میلی گرم در لیتر بر حسب نیترات و 3 میلی گرم در لیتر بر حسب نیتریت توصیه کرده اند.
مطالعات محققان روی انواع مختلف آب معدنی های بطری شده نیز نشان داده است تمامی نمونه های مورد آزمایش از نظر میزان نیترات کمتر از 50 میلی گرم در لیتر و در حد استاندارد بوده و اکثر آن ها با مقادیر ثبت شده روی برچسب همخوانی داشته است.

3.     درباره فلوراید: برخلاف برخی ادعاهای مطرح شده، فلوراید نه تنها به عنوان نگهدارنده به آب معدنی های بطری شده افزوده نمی شود بلکه در مواردی محققان پس از آنالیز آب های محتوی این بطری ها، نسبت به کمبود میزان آن اظهار نگرانی نموده و یکی از جمله دلایلی که به مصرف مداوم این محصولات توصیه نمی کنند، کمبود یون فلوراید در آن می باشد چرا که طبق مطالعات متعدد متخصصان داخلی و خارجی، نقش این عنصر در سلامت دندان ها و استخوان ها به اثبات رسیده است و مقرون به صرفه ترین و مناسب ترین راه جهت جبران کمبود فلوراید، جذب آن از طریق آب آشامیدنی و در صورت عدم وجود فلوراید کافی در آب، فلورایدزنی به آب آشامیدنی عمومی می باشد.
مقدار مناسب فلوراید در آب آشامیدنی هر منطقه بر اساس میزان آب دریافتی، اقلیم و میانگین دمای سالانه آن و میزان دریافت فلوراید از سایر منابع(غذا، هوا و محافظت کننده های دندان) باید تعیین شود. طبق رهمنود سازمان بهداشت جهانی و استانداردهای ملی، برای میزان فلوراید در آب آشامیدنی، رقم بین 0/5 و 1/5میلی گرم در لیتر تعیین شده است(در فراورده های آب معدنی طبیعی چنانچه بیش از 1 میلی گرم در لیتر فلوئورید وجود داشته باشد باید عبارت حاوی "فلوئورید" به طور آشکار روی بطری نوشته شود). بیش از این مقدار، افزایش غلضت فلوراید در آب آشامیدنی باعث ایجاد عوارضی چون فلوروزیس دندان ها و استخوان ها و لکه دار شدن دندان ها می شود. اما در خصوص رابطه بین سرطان و فلوئور موجود در آب، حدود 30 سال است که مطالعات مختلف و گسترده ای صورت گرفته و موارد نادری نیز این ارتباط را تأیید نموده است، لکن در حال حاضر  می توان گفت هیچ مدرکی مبنی بر سرطانزا بودن فلوئور در آب وجود ندارد.

منابع مورد استفاده:

1.  مقالات ارائه شده در همایش های ملی بهداشت محیط

2.  استانداردهای شماره 6305،6694، 2441 و 2606 مربوط به ویژگی ها و آیین کار بهره برداری از آب آشامیدنی بسته بندی و آب معدنی طبیعی

جهت مطالعه بیشتر:
با مراجعه به منوی واحد بهداشت(بخش منابع علمی) در آدرس http://shahed.ac.ir/behdasht می توانید اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب نمایید.

ادامه دارد 

همین مطلب در یک نشریه دانشگاهی:

دریافت فایل PDF

نکاتی درباره آب سالم(5)

چندی قبل مطلبی در یک نشریه دانشجویی دیدم که مربوط بود به خبر دروغ 4 سال قبل برخی شبکه های اجتماعی بیگانه در خصوص سرطانزایی بطری های آب معدنی ایرانی که ادعا می شد از سوی جمهوری اسلامی برای نیروهای ناتو در افغانستان ارسال شده است:

و وقتی به طرق مختلف از آن ها سند و مدرک و مرجع خبر را مطالبه کردم، آن ها به جای معرفی منابع اصلی خبر، فرمودند: "ظاهراً شما کارخونه آب معدنی دارید که آنقدر ناراحت شدید ... میتونید در این باره تحقیقیات بیشتری کنید تا سندیتش براتون به اثبات برسه"!!! و در شماره بعدی آن نشریه نیز به جای ارائه مستندات خود، فقط ادعا می کردند که ما سند داریم: +

به هر حال انتشار مجدد آن شایعه فرصتی شد که قسمت پنجم و ششم سلسله مقالات "نکاتی درباره آب سالم" را به این موضوع اختصاص دهم:

قسمت پنجم: آیا آب معدنی های بطری شده سرطان زاست؟

نگرانی ها درباره کیفیت آب مصرفی و رواج برخی شایعات بی اساس و اظهار نظرات غیرکارشناسی از سوی افراد فاقد تخصص مرتبط، موجب تردید برخی مردم نسبت به سلامت آب لوله کشی و افزایش مصرف بطری های موسوم به آب معدنی شده است؛ اما استفاده از این فراورده نیز ملاحظاتی دارد که نباید بی رویه مصرف شود ضمن اینکه برخی تردیدهای مطرح شده درباره سلامت مصرف آب معدنی های بطری شده جای تأمل دارد.

از جمله اینکه عده ای به خبر تأیید نشده 4 سال قبل سایت ها و شبکه های اجتماعی بیگانه استناد می کنند مبنی بر اینکه "بزرگترین محموله آب معدنی صادراتی ایران به نیروهای ناتو مستقر در افغانستان، به علت سرطان زا بودن برگشت داده شد"؛ و به این ترتیب ادعا می کنند که بطری های آب معدنی ایران آلوده به نیترات و آرسنیک است.(که البته نفس ادعای کمک ایران به نیروهای اشغالگر کشور همسایه جای تأمل دارد)

 عده ای نیز به ادعاهای برخی افراد فاقد تخصص مرتبط استناد می کنند که دلیل ماندگاری آب معدنی بطری شده را افزودن مواد نگهدارنده خطرناک و سرطان زا می دانند.

لذا در این شماره و شماره بعد به صورت اجمالی به بررسی این ادعاها و سایر احتمالات سرطانزایی آب مصرفی می پردازیم:

1.  قبل از هر چیز ذکر این نکته ضروری است که این آب های بسته بندی مانند دیگر محصولات خوراکی و آشامیدنی قبل از ورود به بازار در آزمایشگاه‌های وزارت بهداشت از نظر استانداردهای لازم برای نوشیدن، تحت آزمایشهای متعددی قرار می گیرند و در صورت عدم تأیید آن ها مجوز تولید و فروش پیدا نمی کنند لذا قبل از خرید هر محصولی باید به برچسب وزارت بهداشت(دارای اطلاعات به زبان فارسی) روی محصول توجه کنید. البته این نظارت ها به قبل از مرحله تولید محدود نمی شود و پس از تولید نیز کارشناسان سازمان غذا و دارو و مراکز بهداشتی سراسر کشور به طور مستمر از کارخانجات تولیدی و فروشگاه های سطح عرضه اقدام به نمونه برداری از محصولات مختلف و ارسال به آزمایشگاه های مرجع می نمایند و  در صورت تخطی از استانداردها در فرایند تولید، نسبت به بازنگری در مجوز صادر شده، اقدام قانونی لازم و اطلاع رسانی اقدام می شود و چنانچه تخطی از استانداردها مربوط به مشکلات شرایط  نگهداری در سطح عرضه باشد، برخورد قانونی با فروشندگان صورت می گیرد.
علاوه بر این، محققان نیز بررسی هایی در این زمینه انجام می دهند که مطالعات متعدد روی انواع معروف و پرمصرف آب های معدنی و بطری شده در سطح شهرهای مختلف کشور نشان داده نمونه های انتخابی از لحاظ کیفیت شیمیایی از وضعیت خوبی برخوردار است و استانداردها و رهنمودهای لازم را برآورده می کند.
نکته قابل ذکر دیگر اینکه این آزمایشات توسط دستگاه های مجهز و منطبق بر روش های مرسوم و علمی متداول در سطح دنیا صورت می گیرد و اینچنین نیست که در کشور دیگری مقدار غیرمجاز آلاینده ای در بطری های آب معدنی تشخیص داده شود که متخصصان ایرانی در آزمایشگاه های داخل کشور قادر به تشخیص آن نباشند.

2.  برای جلوگیری از بروز هرگونه آلودگی میکروبی در آب معدنی، کلیه اقدامات احتیاطی روی کیفیت آن صورت می گیرد و تحت شرایط بهداشتی خاص بسته بندی می شود. در آب های آشامیدنی بسته بندی شده غیر از آب معدنی نیز از روش های فیزیکی(مانند دمای بالا، تاباندن اشعه uv و گذراندن از صافی) یا فرایندهای شیمیایی(مانند کلرزنی، ازن زنی و کربن زنی) استفاده می شود. هدف از گندزدایی آب، اکسید کردن مواد آلی، کاهش بو در آب و به حداقل رساندن وجود میکروارگانیسم های مضر برای سلامتی انسان می باشد و پیش از استفاده از یک نوع آب برای بسته بندی نیز کیفیت میکروبیولوژیکی و ترکیب شیمیایی آن تعیین می شود.
 در مورد آب های معدنی طبیعی، پالایش های مجاز در شرایطی انجام می گیرد که در میزان ترکیبات آب معدنی تغییر اساسی ایجاد نشود.
عملیات بسته بندی (مانند پرکردن ، و دربندی ظروف) نیز در یک منطقه بسته و تحت فشار  مثبت هوا انجام  می شود. سایر روش های پرکردن مانند سیستم های بسته و کاملاً جدا از سایر عملیات نیز می تواند مورد استفاده قرارگیرد تا بدین ترتیب آب از آلودگی محفوظ بماند.
قابل ذکر است تاریخ مصرف درج شده روی این بطری ها تا قبل از باز نمودن پلمب آن و به شرط نگهداری مناسب(در جای خنک و به دور از نور آفتاب) اعتبار دارد که این نکته همواره مورد تأکید کارشناسان بوده و کارخانجات نیز موظف به درج شرایط نگهداری روی این بطری ها هستند.

در قسمت بعدی - که إن شاءالله ابتدای نیمسال تحصیلی آینده منتشر می شود- به بررسی احتمال سرطانزایی برخی عناصر(از جمله آرسنیک، نیترات و فلوراید) در آب شرب خواهیم پرداخت. 

منابع مورد استفاده: 

1. مقالات ارائه شده در همایش های سالانه بهداشت محیط
2. استانداردهای شماره 6305،6694، 2441 و 2606 ، مربوط به ویژگی ها و آیین کار بهره برداری از آب آشامیدنی بسته بندی و آب معدنی طبیعی

همین مطلب در یک نشریه دانشگاهی:

دریافت فایل PDF

نکاتی درباره آب سالم-4: ارتباط کیفیت آب با عارضه فشار خون بالا

با توجه به اینکه شعار امسال روز جهانی بهداشت با عنوان "فشار خون را جدی بگیریم" انتخاب شده است، در این قسمت به بررسی ارتباط کیفیت آب با عارضه بالا رفتن فشار خون می پردازیم.

نمک طعام از جمله مهمترین عوامل مرتبط با فشار خون ذکر شده است که متخصصان تغذیه توصیه می کنند با کاهش مصرف آن، فشار خون خود را کنترل نماییم. نمک خوراکی در واقع همان کلرور سدیم می باشد که عناصر تشکیل دهنده این ترکیب در آب مورد مصرف شرب نیز وجود دارد.

اثرات نمک بر فشار خون، خود به دلیل وجود عنصر سدیم در این ترکیب است. سدیم یکی از اجزای طبیعی منابع آب می باشد که غلظت آن در آب، تحت تأثیر مشخصات و ترکیبات موجود در لایه های خاک می باشد. معمولاً در مناطق کویری، غلظت سدیم در منابع آب بالا می باشد. در اثر آلودگی نیز ممکن است غلظت آن در آب افزایش یابد. مثلاً در مناطقی که زمستان ها برای کنترل یخبندان روی مسیر های رفت و آمد نمک می پاشند، این نمک ها توسط آب باران می تواند شسته شده و به داخل منابع آب راه پیدا کند. همچنین استفاده از رزین های کاتیونی و کاربرد روش های آهک-کربنات سدیم یا تعویض کننده های قلیایی برای سختی گیری آب نیز می تواند سبب افزایش غلظت سدیم در آب تصفیه شده شود(*).

بیشترین مقدار سدیم ورودی به بدن از طریق ادرار دفع می شود. ورود سدیم به بدن از طریق مصرف مواد غذایی به طور متوسط 90% و یا حتی در صد بیشتری از کل سدیم ورودی به بدن را شامل می شود. وجود سدیم در غلظت های بالا در آب می تواند سبب تولید مزه شوری شود. بالا بودن سدیم آب برای افراد مبتلا به بیماری های قلبی و کلیوی می تواند زیان آور باشد. حتی برخی مطالعات نشان داده است در جوامعی که میزان سدیم در آب بالا بوده، سبب افزایش فشار خون در افراد آن جامعه شده است.

سازمان بهداشت جهانی استانداردی برای سدیم از نظر بهداشتی وضع نکرده است ولی بر اساس تولید مزه در آب رقم 200 میلی گرم در لیتر را ارائه نموده است. برای بیماران رژیمی و افرادی که تحت رژیم غذایی با نمک محدود می باشند، غلظت سدیم در آب مصرفی شان از نظر استاندارد باید در حد 20 میلی گرم در لیتر باشد.
برای حذف سدیم از طریق نمک زدایی می توانیم از روش هایی نظیر فیلتر غشایی، اسمز معکوس، تقطیر و ... استفاده کنیم.

کلرور نیز از طریق حل شدن املاح خاک می تواند وارد منابع آب شود و یا در منابع آبی که در معرض تبخیر قرار دارند، غلظت کلرور در آب باقی مانده افزایش یابد. وجود کلرور در غلظت های بالا می تواند نشانه ای از آلودگی آب باشد. برداشت بی رویه از منابع آب نیز می تواند باعث شوری آب شود.

کلرور به تنهایی دارای اهمیت ناچیزی از نظر بهداشتی می باشد و حد مطلوب 250 و حداکثر مجاز 400 میلی گرم در لیتر که به عنوان استاندارد برای کلرور ارائه شده است بر مبنای خاصیت بیماری زایی و حتی بر مبنای تولید مزه آن نیز نمی باشد زیرا مزه شوری آن در برخی موارد در غلظت های 500 و یا حتی 1000 میلی گرم در لیتر احساس می شود.

با وجود اینکه کلرورها معمولاً برای سلامتی انسان مضر نمی باشند ولی مقدار نمک معمولی یا کلرور سدیم برای بیماران قلبی و کلیوی باید محدود شود. گرچه میزان دریافت نمک از آب آشامیدنی در مقایسه با نمک مواد غذایی بسیار کمتر است و کمتر از 2% کل کلرور ورودی به بدن از طریق مصرف آب می باشد، ولی با وجود این کوشش می شود که غلظت کلرور در آب مصرفی پایین نگه داشته شود. چرا که غلظت زیاد کلرور در آب می تواند باعث خورندگی شدید منابع آب شود؛ به همین دلیل است که معمولاً آب دریا روی فلزات، دارای خاصیت خورندگی شدید می باشد. البته کلرور کلسیم و منیزیم بیشتر خورنده است و کلرور سدیم زیاد خورنده نیست. برای حذف کلرور از آب می توان از روش های نمک زدایی استفاده نمود و فرایندهای تصفیه متداول تأثیری در حذف کلرور ندارد.

پی نوشت:
*- برای جلوگیری از ابتلاء به بیماری های قلبی و عروقی، مقدار مناسب سختی در آب برای انسان لازم است؛ لذا در سیستم های آب شهری نیازی به حذف کامل سختی نیست اما در مصارف صنعتی در برخی صنایع ممکن است نیاز به آبی داشته باشیم که املاح محلول آن خیلی کم باشد؛ درخصوص ارتباط بین سختی آب و کاهش بیماری های قلبی و عروقی، در قسمت اول توضیحاتی در این زمینه داده شد.

منابع مورد استفاده:
1- جزوه درسی کیفیت آب و بهسازی رودخانه-دکتر محمدباقر میران زاده-عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کاشان
2- کتاب اصول کیفیت و تصفیه آب و فاضلاب-دکتر محمد شریعت پناهی- عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

فایل PDF همین مطلب در یک نشریه دانشگاهی

قسمت سوم: آیا کلر باقی مانده آب می تواند عوارضی برای پوست و مو ایجاد کند؟

در شماره قبل گفتیم برای ضدعفونی و گندزدایی  آب به منظور رفع آلودگی های میکروبی از ترکیبات کلر استفاده می کنند. برخی شرکت های تجاری برای فروش محصولاتی نظیر آب شیرین کن، انواع فیلتر های آب و همچنین سردوشی های ویتامین C در تبلیغات خود ضمن اشاره به لزوم حذف این ترکیبات در نقطه مصرف، کلر موجود در آب را عامل اصلی ریزش مو و خشک و حساس شدن پوست بدن می‌دانند. گرچه کلر ممکن است باعث خشک‌شدن، خارش و اگزما شود ولی میزان این آسیب به مقدار کلر بستگی دارد که اشاره کردیم مراکز بهداشتی و شرکت آب و فاضلاب همواره این میزان را کنترل می‌کنند که از محدوده مجاز فراتر نرود.

حتی مقدار کلر موجود در آب استخرها نیز کمتر از آن است که به پوست و مو آسیب بزند و اگر هم میزان آن بیشتر از حد استاندارد باشد، چون استفاده از آن محدود است، مشکلی ایجاد نمی‌کند مگر آنکه مواجهه فرد با چنین آبی طولانی باشد و بعد از شنا، موها را با شامپو و پوست را با صابون نشوید. در این حالت ماندن کلر در سطح پوست سر و بدن باعث ایجاد خارش، اگزما و تحریک و قرمزی پوست خواهد شد که البته می توان با استحمام و استفاده از شامپوی مناسب با PH متعادل قبل و پس از شنا و همچنین استفاده از کلاه های مخصوص حین شنا از اینگونه آسیب های احتمالی جلوگیری نمود. استحمام قبل از شنا از آن جهت در جلوگیری از آسیب کلر به مو مؤثر است که وقتی موها از آب اشباع می شوند، جذب مواد شیمیایی به آن ها کمتر خواهد شد.

در هر حال کلر آب باعث آسیب به ریشه و ریزش مو نمی‌شود ولی ممکن است ساقه را تحت تاثیر قرار دهد و حالت مو را نامناسب کند.

طبق نظر متخصصان پوست و مو، ریزش مو تا 80 درصد به وراثت مربوط است اما محیط نیز در آن بی‌تاثیر نیست.‌ گرد و غبار و آلودگی آب و هوا و‌ آب‌های سنگین که کلسیم بالایی دارند، می‌توانند باعث ریزش مو شوند. استرس و رژیم غذایی نامناسب نیز در این زمینه تاثیر دارد.

ادعای دیگری که عرضه کنندگان محصولات مجهز به فرایند حذف کلر از آب مصرفی مطرح می کنند، از بین رفتن شوره سر با استفاده از این محصولات است. این در حالی است که طبق نظر متخصصان مربوط، شوره سر در دو حالت ایجاد می‌شود: ابتلا به بیماری‌های پوستی مانند اگزما یا درماتیت سبوروییک که عامل آنها قارچ است و دوم به خاطر شستشوی بد و ناکافی موها و نوع شامپو؛ بنابراین این محصولات نمی‌توانند در حل این مشکل تأثیر داشته باشند.

نگرانی دیگر از جانب کسانی ابراز می شود که با تغییر مکان از شهر محل زندگی خود به شهر دیگری برای تحصیل و یا سربازی، با عارضه ریزش مو مواجه می شوند و ادعا می کنند این عارضه ناشی از تفاوت ترکیبات آب مصرفی محل زندگی با آب شهری است که به آن مهاجرت کرده اند اما با توجه به اینکه معمولاً سن شروع دوران دانشجویی و یا خدمت سربازی مصادف است با شروع دوره ریزش مو در افراد مستعد از نظر ژنتیکی و ارثی، این امر نمی تواند ارتباطی با کیفیت آب مصرفی داشته باشد. البته اگر سموم و یا فلزات سنگینی در آب وجود داشته باشد ممکن است باعث ریزش مو شود اما آب آشامیدنی که در شهرها به صورت تصفیه شده در نواحی مختلف کشور در اختیار مردم قرار دارد عاری از اینگونه ترکیبات می باشد.

این افراد معمولاً با دوری از خانواده و محل سکونت اصلی شان دچار استرس می شوند و این استرس و همچنین مشغله های دوران دانشجویی و یا محدودیت های دوران سربازی موجب تغییر رژیم غذایی و کاهش دریافت پروتئین، ویتامین ها، عناصر معدنی و سایر ریز مغذی های لازم برای حفظ و ارتقاء سلامت می شود که این عامل می تواند بر تغذیه و رشد مو نیز تأثیر منفی بگذارد.

بنابراین به احتمال زیاد علت ریزش مو در اثر این نقل مکان ها، به دلیل استرس ناشی از مهاجرت، تغییر رژیم غذایی، کمبود دریافت ریزمغذی ها و در نهایت به دلیل شرایط سنی است که فرد در آن قرار دارد؛ به هر حال ریزش مو به طور طبیعی از یک محدوده سنی شروع می شود و به نظر نمی رسد ریزش مو بر اثر تفاوت ترکیبات معمول آب مصرفی در نواحی مختلف، پایه علمی و منطقی داشته باشد.

منابع مورد استفاده:

1. مصاحبه هفته نامه سلامت با دکتر امیر هوشنگ احسانی، متخصص پوست
2. مصاحبه هفته نامه سلامت با دکتر محمدعلی نیل فروش زاده، متخصص پوست و رییس مرکز تحقیقات پوست و سلول های بنیادی
3. گفتگوی رادیو سلامت با دکتر کامران جزایری، متخصص پوست، مو و زیبایی

جهت مطالعه بیشتر:

1. فایل تصویری پاسخ دکتر مسعود کیمیاگر(متخصص تغذیه) به سؤال دانشجویان ساکن خوابگاه و شکایت از ریزش مو به دلیل کیفیت آب
2. در لینک "بهداشت فردی، محیط و لوازم بهداشتی و آرایشی" مطالب متنوعی درباره سلامت و بهداشت پوست و مو قرار خواهم داد.
   
   

دریافت فایل PDF

نقد برخی دیدگاه های دکتر روازاده(4)

برای ضدعفونی آب از ترکیبات مختلف کلر استفاده می کنند که یکی از این ترکیبات شامل هیپوکلریت سدیم می باشد. این ترکیب وایتکس نام دارد ولی غالب مردم تنها محلول های آماده در بازار برای ضدعفونی سطوح محیطی را به نام وایتکس می شناسند؛ لذا طرح این ادعا که به آب شرب وایتکس می زنند نوعی مغالطه محسوب می شود. چرا که اصولاً طرز تهیه و نوع کاربرد ترکیب هیپوکلریت سدیم برای مصارف ضدعفونی سطوح با طرز تهیه و کاربرد این ترکیب برای مصارف ضدعفونی آب تفاوت دارد و آب مصرفی همواره از تصفیه خانه تا نقاط مختلف مصرف عموم در شهرها و روستاها تحت نظارت شرکت آب و فاضلاب و مراکز بهداشتی بوده که ضمن سنجش و کنترل روزانه حد مجاز میزان کلر باقی مانده در آب، آزمایشات مختلف میکروبی و فیزیکوشیمیایی در آزمایشگاه های مجهز مرجع نیز به منظور حصول اطمینان از سلامت آب انجام می شود.

مقاله ذیل پاسخی است به این ادعا و برای رفع نگرانی عموم در این زمینه؛ ضمن اینکه برخی واقعیاتی که زمینه ساز اینگونه نگرانی هاست و در اطلاعیه مرکز سلامت وزارت بهداشت ذکر نشده، مطرح می شود:

نکاتی درباره آب سالم(2)- آیا به آب آشامیدنی وایتکس می زنند؟

امروزه از ترکیبات کلر برای مصارف مختلف ضدعفونی استفاده می شود که یکی از این ترکیبات شامل هیپوکلریت سدیم یا همان وایتکس یا آب ژاول(با درصدهای متفاوتی از کلر فعال) می باشد اما غلظت های مختلفی از این ماده برای مصارف گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال برای ضدعفونی سطوح مختلف محیطی از محلول های آماده در بازار -که به همین نام وایتکس معروف است- استفاده می کنند؛ این محلول ها معمولاً دارای 5% کلر فعال هستند که طبق دستورالعمل درج شده روی بطری آن، رقیق سازی و برای ضدعفونی سطوح مختلف محیطی استفاده می شود.

استفاده از کلر برای گندزدایی آب نیز از ابتدای قرن بیستم آغاز شده است. کلر علاوه بر اینکه میکروب کش خوبی است قادر است بعضی از مواد معدنی و آلی موجود در آب را نیز اکسید و از محیط عمل خارج نماید.
کلرزنی برای ضدعفونی آب به دو صورت گازی و مایع می باشد. کلرزنی به صورت گازی به دلیل ملاحظات ایمنی در تأسیسات کلرزنی نزدیک مناطق مسکونی ممنوع شده است و کلرزنی به صورت مایع نیز از طریق محلول نمودن پودر کلر با غلظت مشخص در آب صورت می گیرد.
پودر کلر برای ضدعفونی آب در قالب دو ترکیبت مختلف(تحت عنوان پرکلرین) در بازار وجود دارد: هیپوکلریت کلسیم و هیپوکلریت سدیم(یا همان وایتکس)

برای گندزدایی آب ابتدا غلظت مشخصی از محلول پودر کلر با آب در واحدهای کلرزنی تهیه می شود سپس عملیات تزریق این محلول به منابع آب به نحوی تنظیم می شود که پس از ترکیب کلر با ناخالصی های آب، میزان مشخصی از کلر باقی مانده آزاد در شبکه مصرف برای از بین بردن آلودگی های ثانویه همواره موجود باشد.
درواقع یکی از مهمترین مزیت کاربرد کلر برای گندزدایی آب نسبت به سایر روش های گندزدایی(از جمله جوشاندن، کاربرد ازن، اشعه فرابنفش و ...) وجود همین کلر باقی مانده آزاد برای کنترل آلودگی های ثانویه است.
آلودگی ثانویه در شبکه آبرسانی می تواند بر اثر شکستگی ها، اتصالات ناجور، نشت آلودگی فاضلاب و ... ایجاد شود. کنترل آلودگی ثانویه در استخرها نیز حائز اهمیت است که با توجه به بار آلودگی حاصل از بدن شناگران و احیاناً مواد دفعی آنان(به خصوص کودکان) میزان کلر باقی مانده بیشتری نسبت به مصارف شرب در شبکه های آبرسانی مورد نیاز است و در صورت ناکافی بودن میزان کلر باقی مانده امکان غلبه بر عوامل بیماریزا و تأمین سلامت مصرف کنندگان فراهم نمی باشد.

مزیت دیگر کاربرد کلر، امکان اندازه گیری میزان کلر باقی مانده در آب به وسیله تجهیزات ساده کلرسنجی می باشد.
میزان مجاز کلر باقی مانده در شبکه آب شرب باید حداقل 0/2 و حداکثر 0/8 میلی گرم باشد که البته این مقدار در منابع ذخیره آب، شرایط اضطراری و همه گیری ها(مانند موارد شیوع وبا) باید 1 میلی گرم در لیتر باشد. میزان مجاز کلر باقی مانده در آب استخر نیز باید 3-1 میلی گرم در لیتر باشد.

قابل ذکر است از محلول های آماده وایتکس رایج برای ضدعفونی سطوح محیطی نیز می توان برای ضدعفونی آب استفاده کرد چرا که تفاوتی در عملکرد این محلول ها با ترکیب پودر هیپوکلریت سدیم وجود ندارد و برای ضدعفونی آب به وسیله این محلول ها( با نام تجاری وایتکس) می توان 20 قطره از آن را به یک لیتر آب افزود(البته به شرط آنکه مراقبت کنیم که PH آب از حد مجاز 7/2 تا 8 فراتر نرود). اما در عمل این کار مقرون به صرفه نیست چرا که این محلول ها از انواع پودرهای پرکلرین گران تر می باشد؛ لذا بعید به نظر می رسد افرادی مثلاً برای ضدعفونی آب استخر از این روش استفاده کنند.

ضدعفونی آب به وسیله ترکیبات کلر می تواند عوامل بیماری های حصبه(وبا)، اسهال خونی و سایر بیماری‌های عفونی را که از آب منتقل می‌شوند، از بین ببرد؛ علاوه بر این کلر به دلیل قدرت اکسیدکنندگی، مزه و بوی آب را کنترل می کند، از رشد جلبک ها جلوگیری می کند، آهن و منگنز را از آب جدا می کند، سولفید هیدروژن را در آب حذف می کند، رنگ بعضی مواد آلی را از بین می برد، از تشکیل لجن در شبکه توزیع جلوگیری می کند و ... که هیچ یک از فرایندهایی که تا کنون به عنوان جایگزین کلر معرفی شده اند نتوانسته اند از نظر تنوع کاربرد با کلر رقابت کنند و در مواردی که از سایر روش های ضدعفونی آب استفاده می شود، فرایند کلریناسیون نیز در کنار آن به کار می رود.

اما با وجود این همه مزایا، کلرباقیمانده می تواند در اثر ترکیب با مواد آلی موجود در آب ترکیباتی موسوم به تری هالومتان ها را تولید کند که شواهدی مبنی بر احتمال سرطان زایی این ترکیبات در دراز مدت وجود دارد؛ لذا از آنجا که با توجه به مزایای یاد شده، چاره ای جز استفاده از این ماده برای کنترل بیماری های عفونی - که در کوتاه مدت باعث همه گیری و افزایش مرگ و میر مصرف کنندگان آب های آلوده می شوند- نداریم، می توانیم برای کاهش احتمال ابتلا به سرطان در دراز مدت توصیه های ذیل را به کار بندیم:
1- کلر باقی مانده همواره کنترل شود که از محدوده مجاز فراتر نرود(که این کار از سوی کارشناسان شرکت های آب و فاضلاب و مراکز بهداشت به صورت روزانه در نقاط مختلف مصرف انجام می شود)
2- هنگام شنا در استخر تا حد امکان از بلع آب خوددری کنیم. 
3- بدانیم که به هر حال مصرف آب ضدعفونی شده به وسیله کلر از نظر احتمال سرطان زایی به مراتب سالم تر و کم خطر از برخی مواد غذایی(نظیر انواع غذاهای آماده و فست فودها، سوسیس، کالباس و ...) که در آن ها از مواد نگهدارنده ای چون ترکیبات نیترات استفاده می کنند، می باشد و باید مصرف آن ها را به حداقل ممکن(ماهی یک بار) برسانیم.

منابع مورد استفاده: 
1- کتاب اصول بهداشت محیط-تألیف مهندس حسن امیربیگی
2- کتاب بهداشت محیط و ایمنی کار - تألیف زهرا بهنودی
3- کتاب آب و ارگانیسم ها- ترجمه بهروز اکبری و حسین علیدادی- شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان
4- مصاحبه دکتر کاظم ندّافی (رییس مرکز سلامت وزارت بهداشت) با خبرگزاری ها

دانلود فایل PDF همین مطلب در یک نشریه دانشگاهی

نکاتی درباره آب سالم-1

کاهش مواد معلق آب(TSS):
دو نوع فیلتر در بازار وجود دارد که یکی از آنها صرفاً مواد معلق آب را جدا می‌سازد. اغلب پارچ و کتری‌هایی که مدعی هستند چای خوش رنگ تر و آب خوش مزه تری را در اختیار مصرف کننده قرار می‌دهند، از این قبیل فیلترها استفاده می‌کنند. جامدات معلق در آب ممکن است شامل ذرات معدنی یا آلی و یا مایعات مخلوط شونده در آب باشند. این مواد در آب از جنبه زیبایی شناختی ناخوشایند بوده و همچنین محلی برای جذب سطحی مواد شیمیایی و بیولوژیکی فراهم می کنند. مواد معلق آلی نیز ممکن است به طریق بیولوژیکی تجزیه شده و به مواد نامطلوب دیگری تبدیل شوند. درصورتی که در شبکه های آبرسانی تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب اکثر این مواد قبلاً حتی اگر ساده ترین روش ها برای تصفیه آب به کار رفته باشد، حذف شده است.
بنابراین گرچه جداسازی مواد معلق آب می‌تواند چای خوش رنگ تر و آب صاف تری را در اختیار قرار دهد، ولی این کار تاثیر چندانی در سالم‌تر کردن آب نخواهد داشت و خریداران این گونه فیلترها، صرفاً هزینه زیباتر شدن چای و آب مصرفی خود را می‌پردازند.

کاهش سختی آب:
نوع دوم فیلترها با انجام واکنش‌های شیمیایی خاص، مقدار کلسیم آب را که موجب سخت شدن و بدمزه شدن آب می‌شود جدا می‌کند. به طور معمول این کار از طریق جابجا کردن سدیم با کلسیم با روش‌های مختلف و از جمله استفاده از رزین‌های صنعتی انجام می‌شود. در این شرایط، کلسیم موجود در آب که برای سلامتی مصرف کننده نه تنها مضر نیست، بلکه مفید نیز هست جدا شده و به جای آن سدیم در آب وارد می‌شود که موجب افزایش فشار خون و لطمه به سیستم قلب و عروق می‌شود.
در واقع مقبولیت عمومی برای میزان سختی آب به طور قابل ملاحظه ای از جامعه ای به جامعه دیگر و با توجه به شرایط محلی تغییر می کند. سازمان بهداشت جهانی(WHO) نیز از دیدگاه بهداشت حدی برای سختی آب توصیه نکرده است و حد 500 میلی گرم در لیتر از نظر فنی مهندسی و اقتصادی می باشد. چرا که سختی (به ویژه سختی کلسیم) نه تنها مشکلی برای سلامتی ایجاد نمی کند بلکه آب سخت برای دستگاه گردش خون انسان مفید است.
لذا درباره کاهش سختی آب توسط فیلترهای آب شیرین کن نکته ای که باید مد نظر داشت این است که وجود غلضت مناسب سختی در آب آشامیدنی که همان غلضت املاح کلیسم و منیزیم است در کاهش بیماری های قلبی و عروقی تأثیر داشته و ارتباط بین سختی و کاهش بیماری های قلبی و عروقی به اثبات رسیده است؛ آب فاقد سختی یا با سختی کم اگرچه برای مصارف صنعتی بسیار مناسب است ولی برای آشامیدن مناسب نیست. به همین دلیل در آب خروجی دستگاه های آب شیرین کن، غلضت سختی باید در محدوده 150-100 میلی گرم در لیتر قرار داشته باشد
لازم به ذکر است که هدف اولیه ساخت این گونه فیلترها، جلوگیری از رسوب کلسیم (گچ) در جدار لوله‌ها و مخازن آب گرم بوده، ولی نظر به استقبال مصرف کنندگان از آبی که سختی کمتری دارد، تبلیغات و فروش این گونه دستگاه‌ها به عنوان فیلتر مناسب برای تصفیه آب افزایش یافته است.

کاهش جامدات محلول در آب(TDS):
همه مواد محلول در آب، نامطلوب نیستند. به عنوان نمونه آب تقریباً خالص مقطر طعم بی مزه دارد. در ضمن آب با در نظر گرفتن اجزای محلول حالت تعادلی دارد. در واقع آب به صورت کاملاً خالص برای نوشیدن مطبوع نیست بلکه ناخالصی ها طعم آب را مشخص می کنند. استاندارد مقادیر این ناخاصی ها بسته به شرایط در کشورهای مختلف می تواند متفاوت باشد که استاندارد ملی ایران برای حداکثر مجاز جامدات محلول در آب(TDS) رقم 1500mg/l می باشد. البته بررسی ها نشان داده است کاهش TDS به زیر 500 میلی گرم در لیتر در کاهش طعم شوری آب مؤثر است و رضایت مصرف کنندگان را به همراه خواهد داشت که دستگاه های تصفیه آب با روش اسمز معکوس(RO) در زدایش TDS بسیار کارآمد هستند.

کاهش اسیدیته (PH) آب:
فیلترهایی که بر اساس تبادل یونی و اسمز معکوس کار می کنند معمولاً منجر به کاهش PH و اسیدی شدن آب می شوند. که البته میزان این کاهش بستگی به کیفیت آب ورودی به دستگاه آب شیرین کن در هر منطقه دارد. اگر چه PH معمولاً فاقد اثر مستقیم بهداشتی روی مصرف کنندگان است اما یکی از عوامل مهم کیفی آب از دیدگاه بهره برداری می باشد و باید مقادیر آن برای حداقل خوردگی و رسوب گذاری کنترل شود.
در استانداردهای فیزیکوشیمیایی آب، سازمان بهداشت جهانی(WHO) عدد کمتر یا مساوی 8 را برای PH اعلام کرده است. در استاندارد ایران حد مطلوب، 8.5-7 و حداکثر مجاز 9-6.5 ذکر شده است.
کاهش فلوئور آب: در میان پارامترهایی که توسط این فیلترها کاهش می یابد، فلوئور نیز حائز اهمیت می باشد. چرا که یکی از معایب این دستگاه ها کاهش غلضت فلوراید به پایین تر از حد مناسب است. وجود غلضت مناسب فلوراید در آب آشامیدنی از نظر بهداشت و سلامت دندان ها دارای اهمیت است، زیرا نقش آن در رشد و استحکام دندان ها و استخوان ها به خصوص در کودکان در حال رشد به اثبات رسیده است که یکی از راه های ورود این ماده به بدن از طریق مصرف آب آشامیدنی حاوی فلوراید است. حداقل مقدار لازم برای فلوراید در آب آشامیدیی 0.5 و حداکثر مجاز آن 1.5 میلی گرم در لیتر اعلام شده است.

جهت مطالعه بیشتر:
با مراجعه به لینک عناوین "مقایسه پنج فیلتر تصفیه آب" و "آب تهران تصفیـه خانگی نمی‌خواهـد" (مربوط به هفته نامه سلامت) می توانید اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب نمایید.
ادامه دارد

منابع مورد استفاده:
1- کتاب نگرشی بر جوانب بهداشتی آب- شرکت آب و فاضلاب خوزستان
2- مقاله "بررسی کیفیت شیمیایی آب ورودی و خروجی دستگاه های آب شیرین کن شهر کاشان"- مجله علمی پژوهشی فیض(دوره چهارم-شماره2)
3- ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آب آشامیدنی(استاندارد شماره 1053)- مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
4- ماهنامه دنیای تغذیه - شماره110- صفحه کلینیک تغذیه

دانلود فایل  PDF مطلب منتشر شده در نشریه

• این یادداشت به فهرست نوشته های برگزیده در مجله پارسی نامه افزوده شده است.