نقد هفته نامه سلامت/19

هفته نامه سلامت در مقاله ای با عنوان «توصیه های طبی در هوای آلوده» به قلم دکتر حمید سهراب پور، فوق تخصص ریه و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشی به گروه‌های حساس جامعه (نظیر بیماران خاص، کودکان و سالمندان) برای روزهای آلودگی هوا توصیه می کند «در خانه بمانند؛ در و پنجره‌ها بسته باشد و از دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی که در بازار موجود است، بهره ببرند .»(1)

این در حالی است که استفاده از این دستگاه ها اما و اگرهایی دارد و چندان خوش بینی تام و تمامی نسبت به آن ها وجود ندارد.

چندی قبل در همین هفته نامه در گزارش مشروحی درباره آلودگی هوا با عنوان «ما ز باران چشم یاری داشتیم...» به نقل از دکتر خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت آمده است: «بسیاری از شایعاتی که در مورد آلودگی هوا مطرح می‌شود، ممکن است از سوی فروشندگان دستگاه‌های تصفیه هوا باشد تا مردم این دستگاه‌ها را خریداری کنند، در حالی که ما به همه مردم توصیه نمی‌کنیم که دستگاه تصفیه هوا خریداری کنند زیرا بسیاری از آنها مورد تایید وزارت بهداشت نیست.» (2)

رئیس قبلی این مرکز(دکتر کاظم ندافی) نیز در نشست خبری کمیته‌ی پیگیری آلودگی هوای تهران در رابطه با برخی تبلیغات مبنی بر عرضه دستگاه‌های خانگی تصفیه هوا گفته بود: «با وضعیت فعلی آلودگی هوای تهران و برخی شهرهای بزرگ، تبلیغات بزرگی برای اعضای دستگاه‌های خانگی تصفیه هوا آغاز شده است. اغلب این دستگاه‌ها فاقد مجوز از مراجع قانونی هستند و عملکرد آنها مشخص نیست. ممکن است برخی از این دستگاه‌ها آلاینده‌های خاصی را به فضای منزل اضافه کنند بر این اساس استفاده از این وسایل توصیه نمی‌شود. لازم است این دستگاه‌ها با مجوز اداره‌ تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت تهیه شود.» (3)

در قسمت ششم از سلسله نقدهای هفته نامه سلامت تحت عنوان «تناقضات آلودگی هوا» بخشی را به این موضوع اختصاص دادیم و از یک فوق‌تخصص ریه(دکتر رسول‌ علیانژاد، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان) نقل قول کردیم که اظهار داشته بود:  «بررسی‌هایی که انجام شده، نشان داده است استفاده از این دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی هم تأثیری روی بیماری‌های آسم و برونشیت مزمن ندارد»(4)؛ و همچنین ذکر کردیم که در سایت وزارت بهداشت به نقل از نشریه علوم محیط زیست و بر اساس بررسی‌های محقّقان در کشور آمریکا آمده است: «هودهای آشپزخانه می‌توانند در مهار کردن آلودگی هوای خانه نقش مؤثری داشته باشند.»؛ همچنین اشاره کردیم که علی رغم این اظهار تردیدها و اعلام بی تأثیر بودن این دستگاه ها در تصفیه هوای داخل منزل، همچنان به کرّات شاهد تبلیغ این دستگاه ها در هفته نامه سلامت هستیم.

در یکی دیگر از شماره های هفته نامه سلامت، گزارش کاملی به این موضوع اختصاص دارد که «دستگاه تصفیه هوا بخریم یا نخریم؟» و سعی دارد به این سؤال پاسخ دهد که «آیا این دستگاه‌ها آلاینده‌ها را از بین می‌برند؟ آیا می‌توان با خرید یک دستگاه تصفیه هوا، از تمیز بودن هوای خانه مطمئن شد؟»(5)

لذا در پایان به گزیده ای از اظهار نظرات متخصصان در این باره می پردازیم:

انواعی از فیلترها در بازار وجود دارند که گاز ازن تولید می‌کنند و این وسایل، به هیچ عنوان برای استفاده، مناسب نیستند زیرا گاز ازن یک محرک قوی برای دستگاه تنفس به حساب می‌آید و به همین دلیل ما استفاده از فیلترهای تولیدکننده ازن را به افراد مختلف، به ویژه بچه‌ها، سالمندان و آنهایی که مشکلات تنفسی دارند، توصیه نمی‌کنیم...

در منازلی که اثاثیه فراوان مانند فرش، موکت، مبلمان و حتی حیوان خانگی نگهداری می‌شود و در واقع تولید ذرات معلق در هوا، بالا است، فیلترها کارایی چندانی نخواهند داشت. البته بهتر است این را هم بدانید که مطالعات نشان داده‌اند که مصرف طولانی مدت این نوع فیلترها به کاهش علائم بیماری در برخی بیماران مبتلا به آسم و آلرژی بینی، کمک کرده است. (دکتر لیدا عطارد، فوق‌تخصص آسم و آلرژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران)

به طور کلی دستگاه‌های تصفیه هوا براساس چند نوع سیستم مختلف کار می‌کنند. آنهایی که تولید ازن می‌کنند، اصلا مورد تایید مراکز بهداشتی نیستند چون خود ازن یک نوع آلاینده هوا محسوب می‌شود. بعضی از این دستگاه‌ها هم از یون منفی استفاده می‌کنند که هنوز تحقیقات معتبر و آنچنانی برای تایید مناسب بودن یا نبودن یون من فی صورت نگرفته است.

اما نکته‌ دیگر این است که به دلیل اینکه دستگاه‌های تصفیه هوا از حجم‌های کم استفاده می‌کنند و در واقع حجم کمی از هوا را به گردش درمی‌آورند، برای یک فضای بزرگ و باز مناسب نیستند و باید حجم هوای مورد نظر ما با توجه به سایز دستگاه تعیین بشود. با این حساب، استفاده از یک دستگاه تصفیه هوای پرتابل کوچک برای تصفیه کردن هوای یک اتاق بزرگ چندان مناسب به نظر نمی‌رسد.

بنده فکر می‌کنم که ادعاهایی که در مورد این دستگاه‌ها می‌شود، بیشتر جنبه تبلیغاتی و تجاری دارد. ما برای اینکه بتوانیم آلودگی هوا را از محیط‌های مسکونی و سرپوشیده دور کنیم، باید بتوانیم منابع آلوده کننده هوا را از بین ببریم...

 بنابراین، ما باید پیش از اینکه به فکر تهیه دستگاه‌هایی برای تصفیه هوای منزلمان باشیم، به این فکر کنیم که چطور می‌توانیم به بهترین شکل ممکن، عوامل آلوده‌کننده اطراف‌مان را به حداقل برسانیم. همچنین بهتر است که در طراحی ساختمان‌ها و محیط‌های سربسته به بحث تهویه مطبوع و تهویه‌های مرکزی توجه بیشتری داشته باشیم تا از شر انواع آلاینده‌ها در امان بمانیم.(دکتر سعید متصدی زرندی، متخصص بهداشت محیط و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی)

به تازگی برخی از تولیدکنندگان دستگاه‌های تصفیه هوا ادعا می‌کنند که دستگاه‌هایشان می‌توانند عوامل عفونی و ویروس‌های موجود در خانه مانند ویروس آنفلوآنزا را از بین ببرند و بنابراین اگر افراد یک دستگاه جدید تصفیه هوا بخرند و در منزلشان بگذارند، دیگر از شر ابتلا به آنفلوآنزا یا سایر بیماری‌های عفونی و ویروسی در امان می‌مانند.

در این مورد باید بگویم که ما در درجه اول باید بدانیم که چه فیلترهایی در این دستگاه‌ها استفاده شده که تولیدکنندگان آنها چنین ادعاهایی می‌کنند و بعد در مورد درست یا غلط بودن این ادعاها تصمیم بگیریم.

اما نکته مهم اینجاست که بعید است چنین دستگاهی اختراع شده باشد که بتواند تمام ترکیبات مضر هوا را بگیرد و در عوض اکسیژن پس بدهد. البته امکان دارد که برخی از این دستگاه‌ها بتوانند برخی از ذرات معلق موجود در هوا را جذب و تصفیه کنند اما فکر نمی‌کنم که آنها قادر به تصفیه تمام ترکیبات مضر و سمی مانند جیوه یا مونواکسیدکربن باشند.

بهتر است بدانید که وجود یک چنین دستگاهی که قادر به حذف تمامی مواد سمی و بیماری‌زا از محیط باشد بعید به نظر می‌رسد چون در آخرین تحقیقات و مطالعاتی هم که در این زمینه‌ها در مجلات معتبر پزشکی در سال 2010 به چاپ رسیده، به تولید چنین دستگاهی اشاره نشده است.(دکتر هوشنگ ساغری، متخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی)

پی نوشت:

1.     هفته نامه سلامت، شماره 604، صفحه «خانواده و کلینیک»

2.     هفته نامه سلامت، شماره 598، صفحه «سلامت در ایران»

3.     خبرگزاری دانشجویان ایران(ISNA)،12 آذر 1389

4.     هفته نامه سلامت، شماره 354

5.     هفته نامه سلامت، [در حال حاضر به آدرس دقیق آن دسترسی ندارم و متن را از سایت های منعکس کننده نقل کردم، به محض دسترسی آدرس دقیق را ذکر خواهم کرد]