نقد هفته نامه سلامت/17

در شماره 523 هفته نامه سلامت(صفحه با خوانندگان)، یکی از سؤالات مربوط به واژه «تراریخته» در محصولات غذایی است که دکتر آراسب‌ دباغ‌مقدم، متخصص بهداشت موادغذایی خیلی عادی و بدون هیچگونه اظهار تردیدی اینگونه پاسخ می دهد:

«تراریخته معادل کلمه ترانس‏ژنیک و به معنای غذاهایی است که از لحاظ ژنتیکی دستکاری شده ‏اند. به عبارت دیگر، مهندسان ژنتیک، ژن‏های نامطلوب محصولات گیاهی را از آن خارج و ژن‏هایی که از دید ما مطلوب است، به آن اضافه می‏کنند تا محصولی با کیفیت و ماندگاری بالا به دست بیاورند.

در اصلاح ژنتیکی معمولا کاری می‏کنند که محصول نسبت به آفت، سرما و گرما، خشکی بیماری و... مقاوم شود و در عین حال طعم و مزه بهتری داشته باشد. در نتیجه تولید محصولات تراریخته به سموم شیمیایی دفع آفات نباتی نیازی ندارد و از این جهت کاملا سالم هستند.

در کشورهای پیشرفته، طبق قانون، اگر محصولی ترانس‏ژنیک یا تراریخته باشد حتما باید روی بسته ‏بندی‌اش قید شود اما در ایران هنوز کار زیادی در این زمینه انجام نشده است.» (1)

اما چندی بعد در شماره 574 همین هفته نامه پرونده ای در صفحات «دیدبان سلامت» به بررسی موضوع «محصولات غذایی تراریخته» اختصاص می دهد که در آن مسؤولین و کارشناسان در خصوص سلامت این محصولات ابراز تردید می کنند و هُشدار می دهند:

آزادسازی تراریخته ها سلامت مردم را به خطر می اندازد / دکتر رحمت‌ا... حافظی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران

«... در اتحادیه اروپا ضمن ممنوعیت کامل کشت این محصولات، ورود محصولات بالای 1درصد تراریختگی کاملا ممنوع بوده و کمتر از این مقدار هم نیازمند برچسب‌گذاری است. در این بین برخی از کشورها از جمله آمریکا به دلایل نامشخصی نسبت به تولید انبوه برخی از محصولات کشاورزی تراریخته اقدام کرده که البته می‌تواند ناشی از اهداف استعماری آنها نیز باشد ...

دکتر ظریف، وزیر امور خارجه برای روشنگری نسبت به خطرهای محصولات تراریخته در اسفند ماه 1378 طی نامه‌ای به دفتر رئیس‌جمهور وقت، نسبت به پیامدهای محصولات دستکاری ژنتیکی‌شده هشدار داده و تاکید کرده که «این محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی می‌تواند به‌عنوان سلاح علیه کشور مورد بهره‌برداری قرار‌ بگیرد به‌طوری که تولید‌کنندگان این محصولات قادرند به‌عنوان مثال با نصب ژن عقیمی روی گندم، نسلی از کشور را عقیم کنند.» ...

باید توجه داشته باشیم در مورد محصولات کشاورزی تراریخته به‌دلیل تاثیر مستقیم بر سلامت مصرف‌کنندگان و همچنین محیط‌زیست کشور، نباید شتاب‌زده عمل کرد، لازم است تا زمان آشکارشدن نتایج مستند تحقیقات علمی داخلی و بین‌المللی، فرآیند تولید انبوه و تجاری‌سازی این محصولات داخل کشور متوقف شود. چنانچه تولید محصولات تراریخته داخل کشور آزاد شود، سازمان‌های متولی بین‌المللی، ایران را در لیست کشورهای تولیدکننده محصولات کشاورزی تراریخته قرار خواهند داد که در نتیجه ممکن است در زمینه صادرات محصولات کشاورزی مشکلاتی ایجاد شود و در واقع یکی از مزیت‌های اصلی کشور در امر تولید و صادرات در معرض مخاطره قرار‌ گیرد ...»

اگر به محصولی شک کنیم، مجوز واردات نمی دهیم / گفت و گو با دکتر مهرناز خیراندیش، دبیر کمیته ایمنی زیستی وزارت بهداشت در مورد چندوچون بررسی این محصولات و چالش‌های آن

«... ما هیچ نوع محصول تراریخته تولیدی‌ای نداریم و آنچه در حال حاضر در کشورمان تولید می‌شود به صورت آزمایش میدانی است و ما هنوز مجوز تولید هیچ محصول تراریخته‌ای را صادر نکرده‌ایم و تا زمانی که ما مجوز ندهیم، هیچ محصول تراریخته‌ای اجازه تولید در سطح تجاری را ندارد...»

تأثیر محصولات دستکاری شده ژنتیکی بر اکوسیستم / دکتر داوود حیات‌غیب، دکترای تخصصی محیط‌زیست و معاون دفتر پژوهش و توسعه فناوری سازمان حفاظت محیط‌زیست

«در کشور ما هیچ تحقیقی در مورد تاثیرات محصولات دستکاری‌شده روی اکوسیستم انجام نشده و مخاطراتی که ما بیان می‌کنیم، از نتایج تحقیقاتی است که در کشورهای دیگر انجام شده است. در سایت سازمان بهداشت جهانی به آلودگی ژنی در اثر کشت محصولات تراریخته اشاره شده است ...»

با تولید انبوه محصولات تراریخته کاملا مخالفم! / دکتر زهرا عبداللهی، متخصص تغذیه و رئیس دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

«با توجه به بحران جمعیت، تولید محصولات تراریخته راه‌حلی برای بهبود وضعیت تولید است اما مطالعات زیادی در دنیا انجام شده که تاثیر محصولات تراریخته را روی حیوانات بررسی می‌کند. 

این تحقیقات نشان می‌دهد غذاهای تراریخته مشکلات کبدی، کلیوی، پانکراس و حتی ناباروری ایجاد می‌کنند و می‌تواند باعث بروز سرطان شود. نتایج یکی از این مطالعات که روی موش‌ها انجام شده بود، نشان می‌داد نوزاد موش‌هایی که محصولات تراریخته مصرف کرده بودند بعد از 3 هفته از تولدش از بین می‌رفتند ...

  در دنیا هیچ بررسی دقیق علمی‌ای انجام نشده که نشان دهد محصولات تراریخته چه معایب یا محاسنی برای بدن انسان دارند و تا زمانی که این مطالعات انجام نشود، نمی‌توان تولید یا واردات آنها را آزاد کرد. سازمان جهانی بهداشت نیز گفته هنوز مستندات علمی محکمی در مورد تاثیر محصولات تراریخته انجام نشده، بنابراین احتمالا محصولات تراریخته می‌تواند سلامت مردم را تحت‌تاثیر قرار بدهد ... بنابراین تا زمانی که ما در مورد تاثیر یک ماده غذایی بر سلامت انسان و مشکلاتی که ممکن است ایجاد کند، اطلاعاتی نداریم نباید آن را وارد یا تولید کنیم.»

اما با وجود این همه هُشدارها و ابراز تردیدها در خصوص محصولات غذایی تراریخته، باز هم می بینیم که در شماره 577 این هفته نامه(صفحه با خوانندگان)، یک متخصص بیوتکنولوژی و اصلاح درختان(2) در پاسخ به سؤال یکی از خوانندگان درباره توت فرنگی های با ماندگاری بالا می گوید:

«توت‌فرنگی‌هایی که در حال حاضر در گلخانه‌ها تولید می‌شوند اصلاح‌شده و جدید هستند. این توت‌فرنگی‌ها درشت‌تر و سفت‌تر هستند و اصلاح‌شده‌اند که عمر بیشتری داشته باشند. خوردن این توت‌فرنگی‌ها منعی ندارد ...» (3)

البته گرچه عبارت «اصلاح شده و جدید» لزوماً به معنی تراریخته نیست ولی می تواند انواع تراریخته را هم شامل شود.

همچنین در شماره 590 (صفحه با خوانندگان) نیز یکی از خوانندگان درباره ذرت های بسیار نرم و شیرینی که به راحتی بخارپز می شود، می پرسد که «آیا این ذرت ها تراریخته است؟ ... آیا مصرف مرتب آن ها برای مصرف کننده مضر است؟»

و در پاسخ به این سؤال، یک متخصص فیزیولوژی و اصلاح سبزی ها(4) می گوید: «... این نوع ذرت که به آن ذرت شیرین می‌گویند از نظر ژنتیکی اصلاح‌شده است ... و مصرف مداوم آنها مشکلی ایجاد نمی‌کند.» (5)

در انتها در این یک بام و دو هوای اظهار نظرات متخصصان، توجه شما را به دو نمونه از برنامه های رادیویی و تلویزیونی در این خصوص جلب می نمایم:

نقد و بررسی برنامه ششم توسعه با توجه به شاخص های الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت / اشکال پنجم: نفوذ امنیتی شامل محصولات غذایی تراریخته/ رادیو معارف، 21 تیرماه 1395

نقد و بررسی برنامه ششم توسعه با توجه به شاخص های الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت / ادامه بررسی موضوع محصولات غذایی تراریخته/ رادیو معارف، 22 تیرماه 1395

دریافت میان‌برنامه‌های پخش شده در برنامه  ثریا با موضوع "محصولات تراریخت" در کیفیت‌های متفاوت

فیلم کامل برنامه «میزگرد موافقان و منتقدان محصولات تراریخت در برنامه ثریا» از سایت تلویبیون

فیلم و صوت کامل برنامه ثریا یا موضوع «محصولات تراریخته»از سایت ثریا

پی نوشت ها:

1- واژه های «تراریخته» و «فرادما» به چه معناست؟

2- دکتر عباس یداللّهی، عضو هیأت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس

3- مصرف توت فرنگی های جدید با ماندگاری بالا ضرر ندارد؟

4- دکتر رضا صالحی محمّدی، عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران

5- ذرت تراریخته ضرر ضرر دارد؟

در خصوص لینک های مطالب هفته نامه سلامت ذکر این نکته ضروری است که قبلاً در این سلسله نقدها مستقیم از هفته نامه سلامت لینک می دادم ولی بعد متوجه شدم که سایت این نشریه به دلیل تغییراتی که در طراحی آن اعمال کرده، آرشیو کلیه مطالب قبل از سال 1393 را از دسترس خارج کرده است، لذا ناچار شدم محض احتیاط مطالب مورد نیاز را در وبلاگی به نام «کشکول سلامت» با برچسب گذاری موضوعات گردآوری کنم.

البته در پایان هر مطلب، لینک مربوط به آن را از سایت هفته نامه سلامت درج کرده ام.