نکاتی درباره آب سالم
قسمت ششم: مواد سرطان زا در آب شرب

قسمت دوم پاسخ به ادعای مطرح شده در یک نشریه دانشجویی

در قسمت قبلی به بررسی ادعای سرطان زایی آب معدنی های بطری شده پرداختیم. در این قسمت در ادامه به بررسی احتمال سرطان زایی برخی عناصر در آب شرب(از جمله انواع آب های آشامیدنی بطری شده) می پردازیم: 

1.     درباره آرسنیک: این عنصر در اکثر آب های طبیعی مقدارشان کم و ناچیز(در حدود قسمت در میلیون) است، لذا آن را جزو فلزات کمیاب(جزئی) طقبه بندی می کنند.
برخی از این عناصر کمیاب برای انسان دارای سمیت بالقوه می باشند. از مهمترین اثرات آرسنیک در صورت بالا رفتن غلظت آن در آب مصرفی، می توان به ناراحتی های گوارشی و عصبی، دردهای عضلانی، ایجاد زخم های کوچک روی دست ها و پاها و ... اشاره کرد. مطالعات اپیدمیولوژیک مشخص کرده است که شکل های مختلفی از سرطان با وجود این فلزات جزئی سمی ارتباط دارد.
چاه های آلوده شده توسط زائدات صنعتی(دباغی، سرامیک سازی و معدن) یا کشاورزی(در نتیجه مصرف ضدآفات نباتی مثل حشره کش های حاوی آرسنیک)، غذاهای آلوده شده با آفت کش‌های آرسنیکی یا رویش یافته با آب آلوده به آرسنیک، می توانند انسان ها را در مواجهه با ارسنیک قرار‌دهند.
براساس رهنمود سازمان جهانی بهداشت میزان آرسنیک در آب آشامیدنی نباید بیشتر از  0/01 میلی گرم در لیتر باشد. در استاندارد ملی شماره 1053 نیز حد مجاز آرسنیک در آب 0/01 میلی گرم در لیتر ذکر شده است.
در آب معدنی بطری شده نیز حداکثر میزان مجاز آرسنیک، همان رقم 0/01 میلی گرم در لیتر اعلام شده است.
آلودگی آب های بطری شده به فلزات سمی می تواند از طریق آلوده بودن اولیه آب و یا نشت از طریق موادی که در آن نگهداری می شوند، صورت گیرد. مطالعات زیادی نشان می دهد احتمال نشت فلزات سمی از بطری های PET به داخل آب وجود دارد. چون معمولاً شرایط نگهداری از سوی فروشندگان و مصرف کنندکان رعایت نشده و آب های بطری شده در دمای اتاق نگهداری می شوند و برخی مصرف کنندگان نیز مقدار زیادی از آب های بطری شده را در مدت طولانی برای مواقع ضروری نگهداری می کنند که این امر خطر افزایشی نشت فلزات سنگین(چون آرسنیک) از بطری های آب معدنی را بالا می برد.

2.     درباره نیترات: امروزه به دلیل فعالیت های گسترده صنعتی، کشاورزی، و خدماتی در جوامع شهری و روستایی، ترکیبات مختلف ازت شامل آمونیاک، نیتریت و نیترات از طریق دفع فاضلاب های خام، نشت از تأسیسات فاضلاب شهری و صنعتی، تجمع زباله های شهری و صنعتی، مصرف بی رویه کودهای حیوانی و شیمیایی در کشاورزی و ... وارد منابع خاک و آب های سطحی و زیر زمینی می گردد. انجام فعالیت های کشاورزی قادر خواهد بود میزان نیترات را به صدها میلی گرم بر لیتر برساند.

افزایش مقدار این ترکیبات در منابع آب شرب و در شرایطی که غلظت نیترات به بالاتر از 50 میلی گرم در لیتر برسد دارای اثرات نامطلوب بهداشتی و همچنین پتانسیل ایجاد ترکیبات سرطان زای نیتروز امین می باشد.
لذا سازمان جهانی بهداشت و به تبع آن متولیان استاندارد کشور به منظور جلوگیری از خطرات بهداشتی در مصرف کنندگان، حداکثر غلظت مجاز یون های نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی را به ترتیب 50 میلی گرم در لیتر بر حسب نیترات و 3 میلی گرم در لیتر بر حسب نیتریت توصیه کرده اند.
مطالعات محققان روی انواع مختلف آب معدنی های بطری شده نیز نشان داده است تمامی نمونه های مورد آزمایش از نظر میزان نیترات کمتر از 50 میلی گرم در لیتر و در حد استاندارد بوده و اکثر آن ها با مقادیر ثبت شده روی برچسب همخوانی داشته است.

3.     درباره فلوراید: برخلاف برخی ادعاهای مطرح شده، فلوراید نه تنها به عنوان نگهدارنده به آب معدنی های بطری شده افزوده نمی شود بلکه در مواردی محققان پس از آنالیز آب های محتوی این بطری ها، نسبت به کمبود میزان آن اظهار نگرانی نموده و یکی از جمله دلایلی که به مصرف مداوم این محصولات توصیه نمی کنند، کمبود یون فلوراید در آن می باشد چرا که طبق مطالعات متعدد متخصصان داخلی و خارجی، نقش این عنصر در سلامت دندان ها و استخوان ها به اثبات رسیده است و مقرون به صرفه ترین و مناسب ترین راه جهت جبران کمبود فلوراید، جذب آن از طریق آب آشامیدنی و در صورت عدم وجود فلوراید کافی در آب، فلورایدزنی به آب آشامیدنی عمومی می باشد.
مقدار مناسب فلوراید در آب آشامیدنی هر منطقه بر اساس میزان آب دریافتی، اقلیم و میانگین دمای سالانه آن و میزان دریافت فلوراید از سایر منابع(غذا، هوا و محافظت کننده های دندان) باید تعیین شود. طبق رهمنود سازمان بهداشت جهانی و استانداردهای ملی، برای میزان فلوراید در آب آشامیدنی، رقم بین 0/5 و 1/5میلی گرم در لیتر تعیین شده است(در فراورده های آب معدنی طبیعی چنانچه بیش از 1 میلی گرم در لیتر فلوئورید وجود داشته باشد باید عبارت حاوی "فلوئورید" به طور آشکار روی بطری نوشته شود). بیش از این مقدار، افزایش غلضت فلوراید در آب آشامیدنی باعث ایجاد عوارضی چون فلوروزیس دندان ها و استخوان ها و لکه دار شدن دندان ها می شود. اما در خصوص رابطه بین سرطان و فلوئور موجود در آب، حدود 30 سال است که مطالعات مختلف و گسترده ای صورت گرفته و موارد نادری نیز این ارتباط را تأیید نموده است، لکن در حال حاضر  می توان گفت هیچ مدرکی مبنی بر سرطانزا بودن فلوئور در آب وجود ندارد.

منابع مورد استفاده:

1.  مقالات ارائه شده در همایش های ملی بهداشت محیط

2.  استانداردهای شماره 6305،6694، 2441 و 2606 مربوط به ویژگی ها و آیین کار بهره برداری از آب آشامیدنی بسته بندی و آب معدنی طبیعی

جهت مطالعه بیشتر:
با مراجعه به منوی واحد بهداشت(بخش منابع علمی) در آدرس http://shahed.ac.ir/behdasht می توانید اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب نمایید.

ادامه دارد 

همین مطلب در یک نشریه دانشگاهی:

دریافت فایل PDF