هر ماسکی در برابر آلودگی هوا مؤثر نیست

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

چندی قبل در یکی از روزهای آلوده برای هوای تهران، مشغول تماشای برنامه تلویزیونی طبیب بودم که در بین برنامه گزارش یک خبرنگار از سطح شهر پخش شد.

این خبرنگار در حالی که تاکید می کرد باید در هوای آلوده ماسک بزنیم، یک ماسک سه لایه پزشکی به صورتش زد و سپس از مردم درباره عوارض آلودگی هوا و راه های محافظت در برابر آن می پرسید و با توزیع همان نوع ماسک، آن ها را ترغیب به استفاده از ماسک در هوای آلوده می کرد.

این در حالی است که این نوع ماسک‌های پزشکی (ماسک‌های سه لایه موسوم به ماسک جراحی) برای جلوگیری از نفوذ قطرات درشت و پیشگیری از بیماری‌های تنفسی (مانند سرماخوردگی) کاربرد دارد و برای محافظت در برابر ذرات ریز معلق در هوای آلوده تقریباً بی‌اثر هستند چرا که در هوای آلوده، قطر ذرّات معلّقی که از نظر بهداشتی مهم هستند، 10 - 0.1 میکرون است که در این بین اغلب ذرات با قطر حدود 2.5 میکرون یا کمتر هستند که اثرات مضر بیشتری دارند.

ذرات بزرگتر از 10 میکرون یا توسط مخاط و تارهای ظریف بخش فوقانی دستگاه تنفس گرفته می‌شوند، یا از طریق عطسه و سرفه به بیرون دفع می‌شوند و یا به صورت خلط جذب و سپس دفع می‌شوند.

ذرات کمتر از 0.1 میکرون نیز به دلیل حرکت چرخشی (براونی) حتی اگر وارد ریه شوند ته‌نشین نمی‌شوند و دوباره با هوای بازدم دفع می‌شوند. امّا ذرّات بین 10 - 0.1 میکرون می‌توانند در عمق ریه ته‌نشین شوند. بنابراین ماسک‌های معمولی (مانند ماسک سه لایه موسوم به ماسک پزشکی یا جراحی) که فقط ذرّات درشت را فیلتر می‌کنند و ذرّات ریز را عبور می‌دهند، کارایی لازم را از نظر کاهش عوارض ذرّات معلّق ندارند. لذا برای محافظت در برابر هوای آلوده باید از ماسک‌های فیلتردار (مانندN95, KN95, FFP2) استفاده کرد.

این آموزش نادرست نشان می دهد ظاهراً نظارت و دقت کافی بر محتوای آموزش سلامت در رسانه ملی به عمل نمی آید. آموزش و توجیه خبرنگاران حوزه سلامت نیز حایز اهمیت است و چه بهتر که خبرنگاران این حوزه از بین افراد تحصیلکرده در حوزه علوم پزشکی انتخاب شوند و یا حداقل قبل از هر اقدامی برای آموزش و توجیه مردم، ابتدا خودشان با رجوع به متخصصان امر، در زمینه ای که می خواهد درباره آن گزارش تهیه کنند، توجیه شوند.

البته آن خبرنگار در  آخر گزارش خود به پزشک مراجعه می‌کند و درباره تاثیر و عوارض آلودگی هوا و راه‌های محافظت در برابر آن می‌پرسد اما در آنجا که داخل یک ساختمان بود، خبرنگار ماسکی به صورت نداشت تا ببینیم آیا آن پزشک محترم متوجه اشتباه خبرنگار در انتخاب نوع ماسک می‌شود یا خیر.

شاید آن خبرنگار مانند بسیاری از مردم اصلاً فکرش را نمی کند که هر ماسکی مناسب برای استفاده در هوای آلوده مناسب نیست و تصور می کنند هر نوع ماسکی می تواند از نفوذ ذرات معلق عامل آلودگی هوا جلوگیری کند.

اصولاً نظارت بر محتوای آموزش سلامت را هم نباید صرفاً به پزشکان محترم سپرد چرا که در موضوعاتی از قبیل موضوع مورد اشاره بهتر است به متخصصان حوزه بهداشت رجوع شود. در شرایط دوران کرونا نیز مواردی را در رسانه ملی مشاهده کردیم که به عنوان مثال در خصوص روش های گندزدایی میوه ها، سبزیجات و همچنین سطوح، اطلاعات ناقص و بعضاً اشتباه از سوی برخی پزشکانِ حتی فوق تخصص ارایه می شد در حالی که در این زمینه متخصصان بهداشت صاحب نظر هستند و بهتر است در زمینه های مرتبط با اصول بهداشتی (نظیر انتخاب ماسک مناسب برای محافظت در برابر آلودگی هوا، اصول گندزدایی، بهداشت آب و مواد غذایی و ...) به آنان رجوع شود.