همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

آیین پیاده روری اربعین که چندین سال است حسابی رونق گرفته و مورد استقبال خیل عظیم مشتاقان سالار شهیدان و آزادگان جهان، حضرت امام حسین (علیه السلام) قرار گرفته است. اما در این قبیل تجمعات انبوه ملاحظات فراوانی وجود دارد که متولیان امور باید به آن توجه کنند.

در این خصوص توصیه های فراوانی در حوزه های مختلف از سوی متخصصان و سازمان های مختلف مطرح می شود و محتوای آموزشی در قالب های مختلف تدوین و منتشر می شود.

از جمله در زمینه امور بهداشتی و پیشگیری از بیماری ها و حوادث، توصیه های فراوانی وجود دارد اما گویا مسأله محیط زیست و مدیریت پسماند تا حدودی مغفول مانده است و آنطور که شاید و باید به آن پرداخته نمی شود.

سال گذشته که توصیه ها در خصوص این رویداد مهم را دنبال می کردم فقط یک مورد دیدم که یک فعال محیط زیست در یک برنامه تلویزیونی عنوان کرد: «بیشتر از 95-90 در صد این ظروف یک بار مصرف اصلاٌ قابل بازیافت نیستند، تجزیه هم نمی شوند و متأسفانه مجبور هستند آن ها را در خندقی کنار جاده نجف تا کربلا دفن کنند و چه الودگی های بسیار زیادی که این ظروف می توانند ایجاد کنند، چه از لحاظ سلامتی برای خود زائران از این جهت که وقتی چای داغ داخل این ظروف ریخته می شود، مواد سمی از این ظروف وارد چای می شود که برای سلامتی خطرناک است و در زمین نیز پس از سال ها تجزیه می شوند به ذرات ریز میکروپلاستیک و ذرات وارد هوا و آب و خاک می شوند و تمام زمین را آلوده می کنند» و سپس در ادامه راهکارهای ساده ای را از قبیل به همراه داشتن ظرف های کوچک درب دار برای صرف غذا و قمقمه و لیوان شخصی برای صرف نوشیدنی ها را مطرح نمود. (*)

جا داشت این توصیه مهم بیشتر مورد توجه قرار می گرفت و در قالب پیام های آموزشی به طور مکرر تکرار می شد و به سمع و نظر زائران عزیز عتبات رسانده می شد که اگر از ایران حداقل 2 میلیون زائر داشته باشیم که در طول 6 روز این سفر حداقل روزی 3 بار به نوشیدنی داغ یا سرد احتیاج پیدا می کنند، تنها در صورت استفاده از لیوان شخصی، از تولید 36 میلیون پسماند لیوان یکبار مصرف جلوگیری می شود و اگر کلیه حدود 20 میلیون زائر از نقاط مختلف جهان چنین کنند نیز این رقم به کاهش 360 میلیون پسماند حاصل از لیوان یک بار مصرف می انجامد.

همچنین سال گذشته در حاشیه این مراسم، یک قطعه ویدئو از پخش و پراکنده شدن ظروف فومی یک بار مصرف استفاده شده در قطعه ای از زمین خاکی یکی از شهرهای مرزی در شبکه های اجتماعی منتشر شد که نگرانی ها را در این زمینه برانگیخت اما متأسفانه از سال گذشته تا کنون برای جلوگیری از تکرار این صحنه های خلاف شأن زائران حسینی که در این رویداد عظیم می خواهند الگویی از یک جامعه نمونه اسلامی ارائه دهند، چاره اندیشی خاصی نشده است. در این زمینه اکتفا کردن به توزیع کیسه زباله و داوطلب شدن برای رفتگری چاره اساسی کار نیست بلکه باید از طریق راهکارهای مورد اشاره و فرهنگ سازی در خصوص به همراه داشتن ظروف شخصی از سوی زائران، به کاهش تولید زباله کمک کرد.

سازمان های مختلفی در امر مدیریت رویداد عظیم پیاده روی اربعین درگیر هستند اما ظاهراً سازمان حفاظت از محیط زیست، رسالت و وظیفه‌ خاصی در این زمینه برای خود قائل نیست. در یکی از لیدهای خبری سایت سازمان حفاظت از محیط زیست از سوی معاون این سازمان آمده است: « فعالان رسانه و ارتباطات سواد محیط ‌زیستی را گسترش دهند/ آسیب ‌های امروز طبیعت و محیط ‌زیست ناشی از عدم آموزش در گذشته است». لذا ضروری است در رویداد پیاده روی اربعین نیز سواد محیط زیستی زائران گسترش پیدا کند و با ترغیب به همراه داشتن ظروف شخصی، استفاده بی‌رویه از ظروف یک بار مصرف محدود شود. همچنین خبری دیگر در سایت این سازمان در آستانه آمادگی سازمان ها و تشکل ها برای برگزاری آئین پیاده‌روی اربعین حسین به چشمم خورد مبنی بر برگزاری پنجاه و دومین جلسه کارگروه مدیریت پسماند که متاسفانه در متن این خبر نیز هیچ جمله ای از بحث پیرامون تدابیر مدیریت پسماند در این رویداد مهم نیافتم.

بله، به قول معاون این سازمان، اگر آسیبی هست ناشی از کم کاری و عدم آموزش بوده، لذا لازم است این قبیل دغدغه های مسؤولین سازمان حفاظت از محیط زیست برای پیشگیری از ایجاد صحنه‌های به دور از شأن در رویداد مهمی که قرار است الگویی از یک جامعه نمونه اسلامی ارائه دهد نیز مطرح شود و به طور جدی در این زمینه چاره‌اندیشی شود.

 پی نوشت:

*- شیما ابوطالبی، فعال محیط زیست، شبکه 2 سیما، برنامه مغناطیس، 2 شهریور ماه 1402