همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

شعار روز جهانی محیط زیست در سال جاری عبارت بود از «راه حل‌ها برای آلودگی پلاستیک» که سازمان حفاظت از محیط زیست این شعار را تحت عنوان پیام محوری «نهضت ملی کاهش آلودگی‌های پلاستیکی» مطرح کرده است.

دکتر سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست در این خصوص ضمن یک گفتگوی تلویزیونی اشاره داشت که ما اگر در دوره مسؤولیتمان فقط بتوانیم مشکل پلاستیک را در کشور حل کنیم خیلی کار کرده ایم و اعلام کرد که آئین نامه کاهش پلاستیک در کشور مصوب و ابلاغ شده است که در یک بازه زمانی 5 ساله، سالی 20% از پلاستیک های کمتر از 25 میکرون حذف می شود و پلاستیک های دوستدار محیط زیست جایگزین آن خواهد شد (*).

این در حالی است که ما در ابتدا باید بدانیم که اولویت ما در این زمینه، کاهش تولید پسماند است، چه تجزیه پذیر و چه دیر تجزیه پذیر، چه پلاستیک کمتر از 25 میکرون و چه پلاستیک بیشتر از 25 میکرون. یعنی در ابتدا باید برنامه ریزی و سیاست گزاری ما بر اساس کاهش تولید پسماند باشد سپس اگر در مواردی چاره ای نداشتیم، اولویت بعدی آن است به گونه ای مدیریت کنیم که پسماند ایجاد شده، زیست تجزیه پذیر باشد.

یعنی در واقع در رأس هرم مدیریت پسماند، کاهش تولید پسماند قرار دارد، لذا به جای اینکه به فکر تولید کیسه های یک بار مصرف به اصطلاح دوستدار محیط زیست باشیم، ابتدا باید به فکر تولید کیسه های بادوامی باشیم که با یک بار مصرف، راهی سطل زباله نشود چرا که بالاخره هرچه حجم پسماند افزایش پیدا کند، هزینه ها و دردسرهای بیشتری را برای مدیریت آن متحمل می شویم و باید همواره سعی ما بر این باشد که تا حد امکان بار اضافی به طبیعت تحمیل نکنیم چون که بالاخره طبیعت هم ظرفیت محدودی برای پالایش دارد و امروزه نیز با پدیده صنعتی شدن به اندازه کافی و بلکه بیش از آن، از هر سو بار اضافی به طبیعت تحمیل شده و می شود.

در خصوص ظروف یک بار مصرف نیز با همین مصیبت و چالش رو به رو هستیم و باید فکری برای کاهش تولید و استفاده از آن ها داشته باشیم. به جای اینکه فقط به فکر تولید ظروف یک بار مصرف زیست تجزیه پذیر و جایگزینی آن با ظروف دیر تجزیه پذیر باشیم، باید ابتدا مردم را ترغیب به استفاده از ظروف شخصی کنیم و ظروف و به خصوص لیوان هایی تولید کنیم که سبک، کم حجم و به راحتی قابل حمل باشد.

باید سعی کنیم مواد شوینده و پاک کننده ای تولید کنیم که هر چه سازگارتر با طبیعت باشد و در مواردی مثل توزیع گسترده انواع چای و شربت در ایستگاه های صلواتی بتوان ظروف شیشه ای را با مصرف آب کمتر و به سهولت و سرعت بیشتر، پاکسازی و مورد استفاده مجدد قرار داد.

توزیع آب بطری شده در جایی که دسترسی به آب لوله کشی سالم وجود دارد، هیچ وجاهتی ندارد. حتی در بحران هایی نظیر سیل و زلزله نیز شرکت های آب و فاضلاب با همکاری و نظارت وزارت بهداشت و به همراه آزمایشگاه های سیار و امکان استفاده از تجهیزات ارزیابی قابل حمل توسط کارشناسان، توان تأمین آب آشامیدنی سالم و ذخیره سازی آن در قالب منابع و تانکرهای ثابت و سیار را دارند و نیازی به توزیع گسترده آب بطری شده و افزودن بحران زباله های پلاستیکی و مضاعف نمودن بحران موجود نیست.

در حال حاضر که مسؤولان امر در حال برنامه ریزی برای مناسک پیاده روی اربعین هستند و با توجه به اینکه ظاهراً هنوز زیرساخت های کشور عراق از نظر دسترسی به آب لوله کشی سالم تکمیل نشده است، جا دارد تانکرها و منابع ذخیره آب شرب تعبیه شود تا زائران بتوانند با استفاده از لیوان های شخصی همراه خود آب بنوشند و نیازی به توزیع انبوهی از لیوان های یک بار مصرف بسته بندی شده حاوی آب شرب و به دنبال آن ایجاد منظره های نامطلوب ناشی از حجم عظیمی از زباله های پلاستیکی در عتبات عالیات نباشیم.

مسؤولین امر به جای اینکه همه همّ و غم خود را مصروف بر تأمین انبوهی از ظروف بسته بندی و یک بار مصرف حاوی آب شرب و توزیع آن ها در بین زائران کنند، بهتر است از طریق تعامل و همکاری با دولت عراق روی سالم سازی، ذخیره سازی و توزیع مناسب آب شرب در بین زائران و فرهنگ سازی در خصوص به همراه داشتن و استفاده از لیوان شخصی داشته باشند.

اینکه ما تعدادی از افراد کیسه به دست و جارو به دست را برای جمع آوری زباله ها بسیج کنیم، هنر نیست و نمی تواند در کنار الگوی حفظ امنیت و همبستگی انسانی و مذهبی در حماسه پیاده روی اربعین، الگوی درخور و شایسته ای در زمینه حفاظت از محیط زیست در آموزه های دینی مان را به جهانیان ارائه دهد، بلکه باید کاری کرد با فرهنگ سازی در زمینه کاهش تولید زباله، دردسرهای مدیریت پسماند و هزینه های ناشی از آن را کاهش دهیم.

پی نوشت:

*- شبکه اول سیما، مستند بی واسطه، 22 خرداد ماه 1402