همایون سلحشور فرد، کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت

سال گذشته در ایام نوروز که مصادف با ماه شریف شعبان بود و هنوز قدری تب و تاب شیوع بیماری کرونا برقرار بود برای اقامه نماز وارد مسجدی شدیم که روی در ورودی آن اطلاعیه ای با این عبارت نصب بود که «حسب توصیه وزارت بهداشت لطفاً از دست دادن و رو بوسی جداً خودداری کنید».

پس از اقامه نماز، صلوات شعبانیه خوانده شد که در بخشی از این مناجات آمده است «اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْفُلْکِ الْجارِیَةِ فِى اللُّجَجِ الْغامِرَةِ یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَها وَ یَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا ...» خدایا، بر محمد و خاندان محمّد درود فرست، کشتی روان در اقیانوس های عمیق، هرکه به آن توسّل جوید ایمنی یابد و هرکه آن را رها کند غرق شود ...

یادم افتاد که در دهه های شصت و هفتاد حسب توصیه وزارت بهداشت و بدون لحاظ کردن توصیه های دینی، مردم را با شعارهای «فرزند کمتر، زندگی بهتر» و «دو تا بچه کافیه» و با إعمال برخی محدودیت ها و محرومیت ها از خدمات اجتماعی به سمت تحدید نسل سوق دادند و امروز همان وزارت بهداشت با درک خطرات سیاست های دیکته شده از سوی برخی سازمان های بین المللی، شعار «فرزند بیشتر، نشاط بیشتر» را مطرح می کند و از بروز «فاجعه جمعیتی» سخن می گوید (1) و هشدار می دهد «فقط یک دریچه هفت ساله داریم که اگر در این هفت سال افزایش جمعیت را در دستور کار قرار ندهیم، کشور دچار بحران خواهد شد» (2) و رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی نیز می گوید «متأسفانه ایران در چند قدمی سیاه چاله پیری جمعیت بوده که از بحران شیوع بیماری کرونا خطرناک‌تر است؛ زیرا تمامی بحران‌ها کشور نهایتاً پس از گذشت 10 سال برطرف می‌شوند، اما 150 سال طول می‌کشد تا سایه پیری جمعیت از کشور برود» (3).

آری، یَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا یعنی اگر در سیاست ها و برنامه ریزی ها و توصیه هایمان، حرف اجانب را حجت محض بگیریم و حرف دین را لحاظ نکنیم، در انواع بحران ها و چاله ها غرق می شویم. اگر فقط نگاه محدود مادی داشته باشیم و عوامل معنوی و فرامادی را در محاسباتمان در نظر نگیریم، ما هم در همان تونل وحشت مدرنیته­ ی مادی گرا و بحران های ناشی از آن غرق می شویم.

وقتی با توصیه هایی مواجه می شویم که با آموزه های دینی و فرهنگی و حِکمی ما در تعارض است باید نظر شارع مقدس را در نظر بگیریم، حکمت آداب اجتماعی خود را دریابیم، موضوع شناسی دقیق داشته باشیم، منابع مختلف را بررسی کنیم، جوانب امر را بسنجیم، جامع نگر باشیم و نقد خلاقانه داشته باشیم؛ در غیر این صورت اگر بخواهیم اهمیت روابط انسانی در نزد عقل و شرع را نادیده بگیریم و با ترجمه های بدون نقد دقیق علمی و همه جانبه نگرانه بخواهیم به ترک این سنت ها فتوا دهیم، پس فردا در بحران های ناشی از تضعیف و نابودی پیوندهای اجتماعی و حمایتی و عاطفی غرق خواهیم شد. قبلاً هم به این نکته اشاره کردم که ابتدا باید بر اهمیت این قبیل سنت های اجتماعی نظیر مصافحه و آثار و برکات آن واقف باشیم سپس بررسی کنیم که آیا واقعاً احتمال خطر انتقال ویروس کرونا از طریق تماس پوستی به اندازه ای هست که لازم باشد از چنین سنت هایی در روابط انسانی صرف نظر کنیم و یا این که چنین احتمالی در محیط های عادی جامعه بسیار نادر است؟ (4)

برای درک بخشی از آثار و برکات این قبیل سنت ها در روابط انسانی از نظر شارع مقدّس، به حدیثی از حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) اشاره می کنیم که آمده است:‏ «‏‏.... پس توصیف نشود خدای تعالی به عظمت و وصفی مگر آنکه حق تعالی بزرگتر از آن است. و همانا پیغمبر صلّی الله علیه و آله به وصف نیاید و چگونه توصیف شود [از سوی] بنده ای که محجوب نموده است او را خدای تعالی به هفت حجاب، و قرار داده است اطاعت او‏ ‏را در زمین مثل اطاعت خودش در آسمان، پس فرمود آنچه آورد برای شما پیغمبر صلّی الله علیه و آله (یعنی امر کرد به آن) بگیرید آن را و آنچه نهی فرمود شما را از آن، خودداری کنید از آن. و کسی که اطاعت او کند اطاعت مرا کرده و کسی که معصیت او را کند معصیت مرا نموده ... و همانا مؤمن ملاقات کند برادر خود را پس مصافحه کند با او، پس پیوسته خدای تعالی نظر می فرماید [به] آن ها، و گناهان می ریزد از روی های آن ها چنان که برگ از درخت می ریزد» (5).

امام خمینی (ره)، ارتباط صدر و ذیل این حدیث شریف را اینچنین شرح می دهد: « ‏در این حدیث شریف ذکر یکی از کرامت های مؤمنین را فرموده است که پیش اصحاب معرفت و ارباب قلوب با هیچ چیز موازنه نشود و در هیچ میزان در نیاید ... خدا می داند این نظر حق تعالی و این اقبال به وجه کریم چه نورانیت و کرامتی در باطن دارد و چه حجاب هایی را از میان بنده مؤمن و نور جمال ذات مقدّس بردارد و چه دستگیری ها از مؤمن فرماید. لیکن باید دانست که نکته حقیقیّه و سرّ واقعی این کرامت ها چیست و انسان نباید از آن غافل باشد. [باید]‏‏ ‏‏وجهه قلب به آن باشد تا عمل به تبع آن نورانی و کامل گردد و به قالب عمل، روح و نفحه الهیه دمیده شود و آن نکته واقعیه و سرّ حقیقی تحکیم مودّت و محبت و تجدید عهد اخوت فی الله و وِداد است، چنانچه در احادیث شریفه به این نکته خیلی اهمیت داده اند» (6).

پی نوشت ها:

1- سخنان دکتر عین اللهی، وزیر بهداشت، خبرگزاری تسنیم، 10 اسفند ماه 1400

2- سخنان دکتر عین اللهی، وزیر بهداشت در مجلس شورای اسلامی، 22 آذر 1401

3- امیرحسین بانکی پور فرد در نشست مطبوعاتی مورخ 28 اسفند ماه 1399

4- هفته نامه سلامت، شماره 830، 9 بهمن ماه 1400، صفحه 10، آیا مصافحه خطر جانی دارد؟

5- اصول کافی، جلد2، صفحه 182، کتاب ایمان و کفر، باب مصافحه، حدیث16

6- شرح اربعین حدیث، امام خمینی (ره)، صفحات 554-553