پاسخی به اظهارات استاد پناهیان

همایون سلحشور فرد، دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

این روزها مرتب با این سؤال مواجه می شویم که چرا در کشور عراق علی رغم برگزاری تجمعات گسترده در عتبات - آن هم بدون رعایت شیوه نامه های بهداشتی (نظیر استفاده از ماسک، رعایت فاصله فیزیکی و ...) - آمار ابتلاء به بیماری ناشی از ویروس کرونا (کووید-19) به شدّت پایین است.

حسن خلاطی از اعضای کمیته بهداشت پارلمان عراق نیز اخیراً اعلام کرد: «پس از مراسم میلیونی در روز عاشورا، نگرانی در بین مقامات بهداشتی و دولتی در مورد افزایش احتمالی موارد ابتلا به کرونا وجود داشت، اما تقریباً دو هفته پس از مراسم عاشورا و حضور میلیون‌ها زائر در کربلای معلا و با پیگیری دقیق وضعیت اپیدمیولوژیک‌، هیچگونه افزایش قابل توجهی در تعداد مبتلایان همانطور که پیش‌بینی میکردیم، ثبت نشد!» (1)

چندی قبل حجة الاسلام پناهیان در یکی از سخنرانی های خود در برنامه های عزاداری ماه محرم اظهار داشت: «در خصوص کرونا، پزشکان باید پاسخ علمی بدهند که آثار کرونایی حضور 6-5 میلیون نفر در روز عاشورای در عراق چیست؟ ... اربعین 15 میلیون نفر زائر داشتند که فیلم وجود دارد، در نزدیکی کربلا ماسک را کنار می‌گذاشتند. خودم بارها در حرم دیدم که کسی ماسک نمی‌زند، چرا کرونا در عراق اوج نمی‌گیرد؟ برخی می‌گویند ژنتیک است. من ایرانی به عراق رفتم و مانند آن‌ها رفتار کردم، کرونا نگرفتم. من نمی‌گویم کرونا نیست اما پزشکان پاسخ علمی دهند که چرا در عراق نیست؟ شاید ایرانیان هم در اربعین بروند، کرونا اوج نگیرد. بنابراین عالمانه جواب دهند و چشم خود را نبندند.» (2)

اما در پاسخ به این قبیل اظهارات باید موارد ذیل را مد نظر داشته باشیم:

1-  اول اینکه همانطور که قبلاً بارها تأکید کردم (3) ما در نظام اسباب و مسببات زندگی می کنیم و تمام انبیا و ائمه اطهار (علیهم السلام) در این عالَم مادی در اکثریت قریب به اتفاق موارد طبق قواعد ظاهری حکم می دادند و رفتار می کردند (4) و از ما نیز خواسته اند که در امور خود احتیاط های لازم را رعایت کنیم و همواره محکم کاری در کارها را مورد تأکید و سفارش قرار داده اند (5)

2-  دوم اینکه اصلاً فرض کنیم در عتبات عالیات کشور عراق معجزه ای رخ داده است، آیا ما اطمینان داریم که این معجزه تا چه زمانی قرار است استمرار داشته باشد؟ وقتی خود امام حسین (علیه السلام) در شب عاشورا احتیاط های لازم را رعایت می کند و در آن فرصت مغتنم آخر عمر مبارک خود برای شب زنده داری و تلاوت قرآن، بخشی از وقت و همّت خود را صرف جمع آوری خارهای مغیلان می کند تا در شب شام غریبان به پای طفلان پابرهنه قافله همراهش فرو نرود، ما چه تضمینی داریم که احتیاط های لازم را برای پیشگیری از بیماری انجام ندهیم و همواره از ابتلاء به بیماری مصون باشیم؟

3-  «بر پایه آمارنامه مرکز آمار عراق زیر نظر وزارت برنامه‌ریزی این کشور، میزان فوت در عراق در سال 2020، 224 هزار و 279 نفر بوده در صورتی که در سال 2017 و 2018 در این کشور و طبق آمار همین نهاد، 140 هزار و 321 فوتی و 142 هزار و 766 فوتی ثبت شده است. بنابراین در سال 2020، بدون اینکه علتی غیر از کرونا به عنوان دلایل مرگ در این جامعه مطرح شود، به میزان 84 هزار فوتی بیش از میزان دو سال قبل از آن بوده است... در سال 2020، حدود 12 هزار مورد فوتی ناشی از کرونا در عراق اعلام شده است. بنابراین در این کشور 72 هزار مورد فوتی بیش از معمول وجود دارد که احتمالا ناشی از همان کرونا است چون دلیل دیگری مثل فاجعه طبیعی (زلزله، سیل و ...) یا جنگ وجود نداشته و به خاطر بیماریابی یا تست اندک، ثابت نشده است که به دلیل کرونا بوده است». (6)

4-  روند سینوسی بیماری: ماهیت بیماری نشان داده در شرایطی که به حال خود رها شود و برای پیشگیری در سطح جامعه اقدام موثری صورت نپذیرد به صورت موج هایی ناشی از طغیان گاه به گاهی بروز می یابد. در کشور خودمان با مقایسه روند بیماری در استانهای مختلف می توان به این منحنی ها دست پیدا کرد. در حال حاضر ما در قله این موج هستیم و نباید وضعیت خودمان را با عراقی ها که در فاز پائین رونده هستند مقایسه کنیم. به عنوان مثال سال گذشته در مقطعی که برخی از اورژانس های بیمارستانی ما خالی از بیمار کووید بودند نظام سلامت عراق تحت فشار وحشتناکی بود. (7)

5-  بیماری کووید-19 به شدت به سن افراد وابسته است و کشندگی آن در افراد بالای 85 سال بیش از هزار برابر افراد 7 تا 17 ساله است؛ میانگین سنی کشورمان از کشور‌های همسایه مانند عراق و افغانستان بیشتر است و این یکی از علت‌های بیشتر بودن مرگ و میر در ایران است. یکی از دلایلی که در موج اول کرونا، میزان فوتی‌ها در کشور‌های اروپا بسیار بالا بود، جمعیت سالمندی آن‌ها بود. (8)

6-  شاید گفته شود که در کشور خودمان بسیاری از جوانان مبتلاء به کرونا شده اند و متأسفانه تلفاتی هم در این زمینه داشته ایم، اما به نظر می آید سیستم ایمنی بدن جوانان عراق به دلیل تحمل سختی های ناشی از ده ها سال جنگ و ناامنی و همچنین به دلیل برخورداری از تحرّک بدنی و اشتغال بیشتر به کارهای یدی (بر خلاف جوانان ما که تحرّک کمتری دارند و بیشتر به پشت میز نشینی و کار با رایانه مشغول هستند) قوی تر از سیستم ایمنی بدن جوانان ایرانی باشد.

7-  اگر از ضعف سیستم ثبت بیماری و مرگ در کشورهای جنگ زده ای چون عراق، افغانستان و سوریه بگذریم، شاید یکی دیگر از دلائل پایین بودن آمار ابتلاء به کرونا در این کشورها ناشی از عدم مصرف بی رویه دارو از سوی مردم باشد که برخورداری کمتری از خدمات درمانی  دارند؛ در واقع وقتی ما کوچکترین علامت هر عارضه سطحی را با داروهای شیمیایی سرکوب می کنیم و سواد و تخصص و تبحّر پزشکان را متناسب با حجم داروهایی که تجویز می کند ارزیابی و قضاوت می کنیم، بدن ما در اثر وابستگی به دارو دچار ضعف می شود و این امکان را نمی یابد که به طور طبیعی با عامل بیماری مقابله کند.

8-  نکته پایانی و تکمیلی که شاید ذکر آن خالی از فایده نباشد این است که متخصصان طب سنتی یکی از تدابیر تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر بیماری کرونا را مصرف نخودآب ذکر می کنند و احتمال می رود یکی از دلائل مقاومت بیشتر مردم عراق در برابر بیماری کرونا، مصرف نخودآب در برنامه غذایی شان (به صورت قیمه نجفی، حمص، لب لبی، تشریب و ...) باشد.

در پایان لازم است نقش این قبیل مناسک و شعائر دینی در نیل به همبستگی اجتماعی، آرامش روحی و روانی و در نهایت افزایش سطح سلامتی در افراد را به متخصصان سلامت و تصمیم گیران در ستاد ملی مبارزه با بیماری کرونا متذکر شویم و اظهار امیدواری کنیم که راهکاری برای باز شدن گره زیارت عتبات عالیات ضمن رعایت اصول و ضوابط بهداشتی و پیشگیرانه فراهم شود، ولیکن اینکه توقع داشته باشیم صرفاً به استناد پایین بودن ظاهری آمار ابتلاء به بیماری کرونا در کشور عراق بی گدار به آب بزنیم، تصمیمی خطاست و بر خلاف اصل ضرورت انجام محکم کاری در امور است که پیشوایان دینی از ما توقع دارند.

پی نوشت ها:

1-  خبرگزاری مهر، 8 شهریور 1400

2-  خبرگزاری فارس، 4 شهریور 1400

3-  کرونا و معجزه غیرمنطقی، هفته نامه سلامت، 8 خرداد 1400

4-  امام صادق (علیه السّلام) در این خصوص می فرماید: «خداوند ابا دارد از این که چیزها (امور) را جز از طریق اسباب فراهم آورد». (الکافی : 1/183/7)

5-  پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله): «خدا دوست می‌دارد وقتی بنده‌ای، کاری را انجام می‌دهد، آن را محکم و استوار کند.»؛ امالی شیخ صدوق، صفحه 314

6-  بر اساس بررسی های انجام شده در سایت مرکز آمار کشور عراق توسط مصطفی آرانی، خبرنگار

7-  به نقل از یادداشت پیمان سلامتی، استاد طب پیشگیری دانشگاه علوم پزشکی تهران

8- دکتر مسعود یونسیان، اپیدمیولوژیست در گفتگوی خبری شبکه دوسیما، 4 شهریور 1400

لینک انتشار در هفته نامه سلامت – نسخه چاپی