تهیه و تنظیم: همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط

مقدمه:  قبل از هر چیز توجه کنید که ضدعفونی اماکن و محلات صرفاً یک اقدام تکمیلی، احتیاطی و کمکی است که به شرط رعایت اصول بهداشتی مورد تأکید متخصصان و مراجع بهداشتی و درمانی از سوی همه مردم می‌تواند مؤثر باشد.

•   در همه مراحل از لمس چشم و بینی و دهان خودداری کنید.

بخش اول: رقیق سازی و آماده سازی محلول ضدعفونی

1-در صورتی که از محلول وایتکس (دارای 5% کلر) برای ضدعفونی سطوح محیطی به شرح ذیل عمل کنید (به ترتیب اولویت استفاده در اینگونه برنامه ها ذکر می کنیم که معمولاً ضدعفونی سطوح با آلودگی متوسط در ابتدا مورد نظر است؛ همچنین هر قاشق غذاخوری را معادل 5 سی سی در نظر می گیریم):

الف- برای ضدعفونی سطوح با آلودگی متوسط (نیمه بحرانی نظیر واحدهای تجاری، اداری و خودروها): 1واحد وایتکس را در 49 واحد آب (20 سی سی یا 4 قاشق غذاخوری وایتکس در یک لیتر آب)
ب- برای ضدعفونی سطوح با آلودگی زیاد (نظیر سرویس های بهداشتی): 1 واحد وایتکس را در 9 واحد آب حل کنید.
ج- برای ضدعفونی سطوح محیطی با آلودگی کم (غیر بحرانی نظیر ضدعفونی سطوح خانگی و وسایل شخصی): 1واحد وایتکس را در 99 آب حل کنید (10 سی سی یا 2 قاشق غذاخوری وایتکس در یک لیتر آب)

2-در صورتی که از پودر پرکلرین (دارای 70% کلر) استفاده می کنید ابتدا 15 گرم (معادل یک قاشق غذاخوری سر صاف) از این پودر را در یک لیتر آب حل کنید تا محلول مادر به دست آید؛ سپس برای استفاده از این محلولِ مادر به شرح ذیل عمل کنید:

الف- برای ضدعفونی سطوح با آلودگی متوسط (نیمه بحرانی): 1 واحد محلول مادر در 9 واحد آب
ب- برای ضدعفونی سطوح با آلودگی زیاد (بحرانی): نسبت یک به یک
ج- برای سطوح محیطی با آلودگی کم (غیر بحرانی): نسبت 1 به 19 (50 سی سی یا 10 قاشق غذاخوری محلول مادر در یک لیتر آب)

3-در صورت استفاده مستقیم (بدون تهیه محلول مادر) از پودر کلر در منابع ذخیره و توزیع نیز به شرح ذیل عمل کنید:
الف- برای ضدعفونی سطوح با آلودگی متوسط (نیمه بحرانی): 1500 گرم پودر کلر به ازای هر متر مکعب آب (هزار لیتر)
ب- برای ضدعفونی سطوح محیطی با آلودگی زیاد (بحرانی): 7500 گرم پودر کلر به ازای هر متر مکعب آب (هزار لیتر)
ج- برای سطوح محیطی با آلودگی کم (غیر بحرانی): 750 گرم پودر کلر به ازای هر متر مکعب آب (هزار لیتر)

4-تهیه و استفاده از غلظت‌های بیش از محدوده یاد شده می‌تواند منجر به آسیب‌های تنفسی و آسیب به سطوح مورد ضدعفونی شود.

5-هیچ ماده شیمیایی دیگری (نظیر تاید، جوهرنمک و ...) را به محلول‌های مذکور اضافه نکنید.

6-برای رقیق‌سازی حتماً از آب سرد استفاده کنید. (آب گرم، کارایی کلر را برای گندزدایی کاهش می‌دهد)

7-هنگام آماده‌سازی و استفاده از محلول‌های ضدعفونی کننده، حفاظت فردی (استفاده از ماسک تنفسی مناسب نظیر N95، عینک یا سپر محافظ چشم، دستکش، لباس با آستین بلند و کفش مناسب)را رعایت کرده و تهویه لازم را از طریق روشن کردن هواکش و باز گذاشتن پنجره‌ها برقرار کنید.

8-افرادی را که دارای علائم بیماری‌های تنفسی (نظیر سرماخوردگی و آنفولانزا(هستند و یا مشکلات ریوی و تنفسی نظیر آسم و آلرژی و ... دارند، از همکاری در تهیه و استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده منع کنید.

9- محلول را به اندازه مصرف 24 ساعت در ظروف درب‌دار پلاستیکی رقیق‌سازی کنید (خاصیت گندزدایی کلر پس از این مدت کاهش پیدا می‌کند.)

10-محلی جداگانه، مخصوص و ایمن برای نگهداری مواد ضدعفونی‌کننده در نظر بگیرید؛ ظروف حاوی مواد ضدعفونی‌کننده (منابع ذخیره، گالون ها و بطری ها)، حتماً حاوی برچسب اطلاعات و هشدارهای لازم باشد.

بخش دوم: قبل از شروع عملیات

11-از وسائل و تجهیزات حفاظت فردی مناسب (ماسک، دستکش و ...) استفاده کنید و لباس یا گان نیز از جنس نایلون و پلاستیک باشد.

12-تعدادی ماسک و دستکش به عنوان ذخیره در نظر بگیرید تا در صورت پاره شدن و آسیب دیدن در هر مرحله ای، بتوانید آن را تعویض کنید.

13-محلی مشخص برای پوشیدن و در آوردن تجهیزات و وسائل حفاظت فردی در نظر بگیرید.

14-دستمال ها و وسائل تنظیف را به تعداد کافی آماده کنید و برای گندزدایی سطوح با آلودگی شدید (نظیر سرویس های بهداشتی) تنظیف و دستمال های مجزا در نظر بگیرید.

15-برای ضدعفونی داخل اماکن، تهویه مناسب را از طریق روشن کردن هواکش‌ها، سیستم‌های تهویه و باز گذاشتن پنجره‌ها برقرار کنید.

16-برای ضدعفونی به صورت پاشش در فضای خارجی محلات، اطلاع‌رسانی کنید که پنجره‌های طبقات ابتدایی منازل و اماکن عمومی باز نباشد.

17-به متصدیان اماکن و مردم اطلاع‌ دهید که به منظور اثربخشی گندزایی، تا 10 دقیقه پس از انجام عملیات، از سطوح و وسائل ضدعفونی شده استفاده نکنند.

بخش سوم: حین انجام عملیات

18-پاشش را به صورت نقطه ای، هدفمند و صرفاً روی سطوح آلوده پُرتماس انجام دهید. (پاشش مواد ضدعفونی به صورت گسترده، کارایی و اثربخشی چندانی نداشته و بلکه ممکن است موجب آسیب به مردم و مبلمان شهری شود)

19-ضدعفونی سطوح بیرونی خودروها به صورت تونل و یا به هر صورت دیگری ضرورت چندانی ندارد، چرا که اغلب سطوح پرتماس داخل خودرو (نظیر فرمان، دنده، ترمز دستی، کلیدها و ...) قرار دارد و چه بسا محلول کلر منجر به آسیب روی سطوح فلزی بدنه خودروها شود.  

20-به منظور اثربخشی هر چه بیشتر عملیات ضدعفونی، لازم است ابتدا سطوح مورد نظر نظافت شود.

21-مراقب باشید ماده گندزدا روی افراد و مواد غذایی پاشش نشود.

22-برای عابر بانک ها و سطوح کوچک مشابه، از پارچه تنظیف آغشته به محلول گندزدا استفاده کنید و از ضدعفونی به صورت پاشش خودداری کنید. (برای ضدعفونی دستگاه های کارتخوان و عابر بانک ها ترجیحاً از ماده ضدعفونی بر پایه الکل استفاده کنید)                            

23-در صورت استفاده از دستمال پارچه‌ای، آن را را پس از آغشته کردن به محلول ضدعفونی و چلاندن آن، فقط به صورت رفت روی سطوح بکشید. (البته در نظر داشته باشید که خیساندن زیاد پارچه در آب ژاول باعث ضعیف شدن الیاف آن های می شود)

24-جهت جلوگیری از خوردگی فلزات در اثر به کار بردن ترکیبات حاوی کلر(نظیر وایتکس یا آب ژاول و محلول های تهیه شده از پودر پرکلرین)، اقدامات احتیاطی (رعایت غلظت مناسب و پاک کردن باقی مانده ماده گندزدا پس از 10 دقیقه با استفاده از پارچه مرطوب) را رعایت کنید.

25- برای پاک کردن سطوحی که استفاده از سفیدکننده حاوی کلر مناسب نیست(مانند سطوح فلزی) می توان از الکل (اتانول70%) استفاده کرد؛ چرا که اصولاً ترکیبات حاوی کلر موجب خوردگی فلزات می شود و برای وسائل فلزی مناسب نیست. (برای تهیه الکل 70% از الکل 96% باید 223 سی‌سی آب مقطر یا آب جوشیده سرد شده را به 600 سی‌سی الکل 96 درصد اضافه کنیم که نسبت آن تقریباً معادل است با 3 واحد الکل 96% در یک واحد آب جوشیده سرد شده)

26-برای پارچه های پشمی، چرمی و ابریشمی نیز نباید از ترکیبات حاوی کلر استفاده کرد.

27-در اماکنی که در معرض تماس بیماران مبتلا به کروناویروس بوده است باید ضدعفونی با استفاده از پارچه مرطوب روی سطوح اعمال شود و نباید روی سطوح اسپری شوند زیرا میزان سطوح پوشش داده شده نامشخص است و پاشش ممکن است تولید ذرّات معلق در هوا را تقویت کند؛ بنابراین نباید از روش های تمیز کردن که ممکن است سبب تولید آیروسل های عفونی کند (مانند استفاده از هوای فشرده شده) استفاده شود.

بخش چهارم: توزیع مواد ضدعفونی‌کننده بین مردم

28-سعی کنید توزیع به گونه‌ای باشد که موجب ازدحام نشود.

29-مشخصات ماده گندزدا را روی بطری درج کرده و آموزش‌های لازم (نحوه استفاده، نحوه رقیق سازی، تاریخ مصرف، احتیاط های ایمنی و کمک اولیه در صورت مسمومیت) را به مردم ارائه کنید. (در صورت تحویل محلول آماده مصرف و رقیق شده با استفاده از کلر، تاریخ مصرف آن را 24 ساعت اعلام کنید)

30-ظروفی را که مردم برای دریافت محلول ضدعفونی‌کننده رقیق شده بر پایه کلر (وایتکس یا محلول کلر مادر رقیق شده) می‌آورند، درب‌دار و از جنس پلاستیک مات و غیرشفاف باشد؛ همچنین آموزش دهید که در معرض نور آفتاب و یا در مکان های گرم و همچنین در دسترس کودکان قرار ندهند.

31-در صورت تحویل پودر پرکلرین و یا محلول مادر، نحوه محلول سازی و استفاده از آن را در قالب توزیع یک تراکت یا بروشور آموزش دهید.

32-تأکید کنید که به منظور اثربخشی هر چه بیشتر ضدعفونی، لازم است ابتدا سطوح مورد نظر نظافت شود.

بخش پنجم: پایان عملیات

33-ماسک، دستکش‌ و سایر وسائل یک بار مصرف را پس از پایان عملیات در سطل زباله درب‌دار بیاندازید و لباس‌ها را پس از تعویض در محلی جداگانه قرار دهید.

34-قبل از تماس دست‌ها با مخاط چشم و بینی و دهان، آن‌ها را با آب گرم و صابون به خوبی (حداقل به مدت 20 ثانیه) بشویید.

35-پارچه ها و تی های مورد استفاده را با آب داغ شستشو و سپس در محلول حاوی 1% کلر (همان نسبت 1 واحد وایتکس به 99 واحد آب یا 1 واحد محلول کلر مادر به 19 واحد آب که در ابتدا توضیح دادیم) با رعایت زمان تماس30 دقیقه غوطه ور کنید.

منابع مورد استفاده:

1-مجموعه راهنماهای کنترل محیطی برای مقابله با کوید 19 (ویروس کرونا) که توسط مرکز سلامت وزارت بهداشت در اسفند ماه 98 منتشر شده است.

2-دستورالعمل گندزدایی محیط و سطوح در مقابله با کرونا ویروس (دکتر محمدعلی ززولی، عضو هیات علمی گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی مازندران)

3-مکاتبه وزیر بهداشت با رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در خصوص ضدعفونی معابر

لینک در هفته نامه سلامت