نقد هفته نامه سلامت/22

یکی از بحث های چالش برانگیز در حوزه تغذیه سالم، بحث «نمک» است که از طرفی مصرف آن در احادیث و روایات مورد تأکید و تمجید قرار گرفته و از طرفی دیگر از سوی متخصصان تغذیه و پزشکان امروزی مورد نهی و نکوهش قرار می گیرد و این امر باعث سردرگمی مردم می شود که بالاخره این «نمک» مایه برکت سفره است که باید نسبت به مصرف آن اهتمام ورزید یا سمّ سفیدی است که باید از مصرف آن به شدّت اجتناب کرد؟ (1)

در هفته نامه سلامت، شماره 661 (2) خواننده ای می پرسد: « طبق حدیثی از معصومین (علیهم السّلام)، بهتر است قبل از مصرف غذا مقداری نمک خورده شود، در حالی که این روزها دائم توصیه می‌شود مصرف نمک را کم کنیم. بالاخره چه باید بکنیم و میزان مصرف نمک را به چه اندازه برسانیم؟»

در پاسخ به این سؤال، دکتر عباس یداللهی (متخصص تغذیه و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران) تأکیدهای فراوان بر مصرف نمک در احادیث و روایات را اینچنین توجیه می کند: «علت مصرف نمک در آموزه‌های دینی ما در گذشته گرمای زیاد هوا، کار سخت یدی و تعریق فراوان بوده است. از طرفی منابع غذایی در دسترس افراد، طبیعی و عمدتاً کم‌نمک بوده و این همه غذاهای فراوری‌شده و صنعتی، غذاهای کنسروی، انواع فست‌فودها که هر کدام حاوی مقادیر بالایی نمک هستند در اختیار بشر قرار نداشته است.»

این در حالی است که با بررسی احادیث مورد نظر، خواص «نمک» بسیار گُسترده تر از بیان شده است که منحصر به رفع عوارض مربوط به گرمی هوا و کار سخت و جبران املاح از دست رفته بدن به دلیل تعریق فراوان باشد؛ از جمله اینکه در احادیث فراوان و معروفی به دفع دست کم 70 نوع بلا و بیماری از طریق چشیدن مقداری نمک در ابتدا و انتهای غذا اشاره شده است. (3)

از طرفی دیگر اصولاً در طب سنتی و اسلامی، تدابیر فراوانی - از جمله توصیه به مصرف خوراکی های با طبع خنک و دارای رطوبت - برای جبران عوارض ناشی از گرمی هوا ذکر شده است و در این زمینه نه تنها توصیه ای در خصوص مصرف «نمک» بیان نشده است بلکه بر لزوم کاهش مصرف خوراکی های با طبع گرم و خشک (از جمله نمک) در شرائط گرمی هوا تأکید شده است.

بر فرض هم اگر تجویز مصرف «نمک» مربوط به گرمای زیاد هوا باشد، مگر ما امروزه با پدیده گرمایش جهانی و افزایش درجه حرارت هوا مواجه نیستیم؟

همچنین در برخی احادیث، «نمک» مایه «برکت» (به معنی خیر فراوان) ذکر شده است (4) و اطلاق این واژه عام تر از آن به نظر می رسد که منحصر بر زمان و شرائط محدودی شود.

نکته دیگر اینکه آن متخصص محترم، به تغییر سبک زندگی در عصر حاضر اشاره می کند اما درباره تغییر کیفیت نمک و تفاوت آن با گذشته توضیحی نمی دهد که چگونه نمکی که شامل املاح مفید فراوانی بوده تبدیل به ترکیب ساده و بی خاصیتی به نام «کلرید سدیم غنی شده با ید» می شود و چرا به جای اینکه در فرایند تصفیه ی «نمک»، فقط فلزّات سمّی حاصل از تخلیه پساب فاضلاب های صنعتی به دریا جدا شود، املاح مفیدی مانند فسفر، پتاسیم، کلسیم، روی، منگنز و ... از ترکیب نمک حذف می شود؟

پس چه بهتر که متولّیان امر به جای پاک کردن صورت مسأله، مسأله های عصر حاضر را به شرح ذیل حل کنند:

1- نمک مصرفی مردم را اصلاح کنند و املاح مفید آن را جدا نکنند.

2- جلوی تخلیه پساب کارخانه های صنعتی به دریا و سایر منابع آب های سطحی را بگیرند.

3- زندگی پرتحرّک، فعالیت های بدنی و ورزش را برای عموم مردم تسهیل کنند.

4- تغذیه سالم و سلامت مواد غذایی را تضمین کنند.

نویسنده: همایون سلحشور فرد (کارشناس بهداشت محیط)

پی نوشت ها:

1- نمک، مایه برکت، یا سمّ سفید؟! (یادداشتی دیگر از همین نویسنده)

2- لینک کمکی از وبلاگ «کشکول سلامت»

3- امام علی(علیه السّلام) می‌فرمایند: «غذای خود را با نمک آغاز کنید؛ اگر مردم آنچه را در نمک هست می‏‌دانستند، آن را بر تریاقِ تجربه‏ شده برمی‏‌گزیدند؛ هر کس غذای خود را با نمک آغاز کند، 70 درد و نیز دیگر دردهایی که فقط خداوند از آنها آگاه است، از او می‏‌رود» (الخصال، صفحه 623، حدیث 10 - الکافی ، جلد 6، صفحه 326، حدیث 4 - المحاسن، جلد 2، صفحه 422 ، حدیث 2478 - من لا یحضره الفقیه، جلد 3 ، صفحه 357 - بحار الأنوار، جلد 66، صفحه 397 ، حدیث 13 - دانش نامه احادیث پزشکی: 2 / 82)
امام رضا (علیه السّلام) به نقل از پدران گرامی خویش از رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله) خطاب به امیر المومنین (علیه السّلام) می فرماید «بر تو باد نمک، چرا که در آن ، شفاى هفتاد درد است که کمترین آنها جذام ، پیسى و دیوانگى است». (صحیفة الإمام الرضا علیه‏السّلام ، صفحه 249 ، حدیث 165)

4- حضرت علی(ع)می فرماید: «برکت بر سفره ای است که در آن نمک باشد». (مستدرک الوسائل،ج16،ص326)
امام کاظم(علیه السّلام) می فرمایند: «سفره‏‌ای که در آن نمک نباشد، بی‏‌برکت است». (الکافی، جلد 6، صفحه 326، حدیث 5 - المحاسن، جلد 2 ، صفحه 423، حدیث 2479 - بحارالأنوار، جلد 6 ، صفحه 396 ، حدیث 7 - دانش نامه احادیث پزشکی: 2/82)