همایش ملی بهداشت محیط هر ساله به میزبانی یکی از دانشگاه ها برگزار می شود؛ امسال نیز قرار بود بیست و دومین همایش ملی بهداشت محیط به میزبانی دانشگاه علوم پزشکی تهران در هفته اول اسفند ماه برگزار شود که به دلیل شیوع بیماری ناشی از کروناویروس مانند سایر همایش ها و گردهمایی ها لغو شد.

لذا بر آن شدم که در این فرصت، نکته برداری هایی را که از برخی سخنرانی های و مقالات علمی در همایش سال گذشته به میزبانی دانشگاه علوم پزشکی زنجان داشتم، منتشر کنم.

نماینده ولی فقیه در دانشگاه علوم پزشکی زنجان در مراسم افتتاحیه همایش:

خدا طبیعت را مسخر ما کرده است ولی ما نباید تبذیر کنیم؛ امروز بشر با ظهور عصر مدرنیته و با صنعت، راه را برای تنفّس بشر بسته است.

پروفسور علیرضا مصداقی نیا، رئیس انجمن علمی بهداشت محیط ایران در مراسم افتتاحیه همایش:

برنامه های توسعه ای کشور به گونه ای است که روز به روز  کلان‌شهرها را گسترش می دهیم ولی فکری برای بهداشت محیط نمی کنیم و پیش بینی های لازم را نداریم.

ما کشاورزی کوچک و سالمی داشتیم ولی با وارداتی که نمی دانیم چه هست (نظیر تراریخته ها) بر نگرانی ها در خصوص امنیت مواد غذایی افزوده شده است. ادامه مطلب...

سلامت و سبک زندگی/23

جمهوری اسلامی ایران از ابتدای انقلاب تا کنون رکورددار برپایی تجمعات گوناگون به مناسبت های مختلف دینی و سیاسی است.

تشییع 10 میلیونی امام خمینی (ره) و راهپیمایی عظیم 30 میلیونی اربعین در رکوردهای گینس ثبت شده است و پیش بینی می شود درباره تشییع سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی نیز چنین شود.

تشییع این فرمانده نظامی و قهرمان ملّی در تهران 7 میلیون و در مجموع 25 میلیون تشییع کننده در 4 شهر مختلف داشته است.

اما همه این افتخارها و حماسه آفرینی ها، مسؤولیت ما را در حفاظت از جان مردم در این اجتماعات انبوه، کم که نمی کند هیچ، بلکه بیشتر هم می کند.

می توانیم بگوییم فلانی آنقدر عاشق فلان شخصیت یا فلان مناسک بود که جانش را در فلان مراسم از دست داد، اما نمی توانیم با این قبیل سخنان، شانه از زیر بار مسؤولیت خود در حفاظت از جان مردم در این اجتماعات خالی کنیم.

احادیث و روایات فراوانی در خصوص ضرورت محکم کاری در امور وارد شده است، اما متأسفانه در عمل این بیگانگان هستند که در این زمینه خیلی دقیق تر و جدّی تر از ما عمل می کنند و هر حادثه کوچک و حتی بی تلفاتی را با دقّت و وسواس، محاسبات دقیق و شبیه سازی های رایانه ای مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند تا از تکرار آن جلوگیری کنند. ادامه مطلب...

سلامت و سبک زندگی/ 22

بارها در مقالات و نقدهایم به حدیثی از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) اشاره کردم که می فرماید «خداوند تعالی دوست دارد که هرگاه فردی از شما کاری می کند آن را محکم (و بی‌عیب) انجام دهد.»(1)

محکم کاری در هر تصمیمی اقتضا می کند که عواقب آن تصمیم را بسنجیم و برای آن تدبیر کنیم.

یک تصمیم اقتصادی مهم مثل سهمیه بندی بنزین - آن هم به صورت ناگهانی و پس از 6 سال تعطیلی این طرح و همچنین علی رغم وعده عدم اجرای آن تا پایان سال-، تصمیمی نیست که فقط کارشناسان اقتصادی آن را اتّخاذ و اجرا کنند، چرا که تجربه قبلی آن هم نشان داده که چنین تصمیمی عواقب اجتماعی، روانی و امنیتی دارد و می طلبد که مسؤولان حوزه های مختلف اجتماعی، رسانه ای و امنیتی برای آن پیش بینی و چاره اندیشی کنند. ادامه مطلب...

سلامت و سبک زندگی/21

فصل سرما که از راه می رسد، بروز بیماری سرماخوردگی به دلایل مختلفی بیشتر می شود و متخصصان علوم پزشکی سعی می کنند برای پیشگیری از این بیماری، توصیه هایی را برای مردم مطرح کنند.

برخی از متخصصان، وقتی می خواهند نسبت به راه های انتقال بیماری های مُسری در جامعه تحذیر داده و تدابیر لازم در این خصوص را آموزش دهند، مردم را به شدت از مصافحه با یکدیگر نهی می کنند.

سال اول دبیرستان که بودم در یک روز پاییزی یک پزشک در مراسم صبحگاه از لزوم پرهیز از مصافحه برای پیشگیری از سرماخوردگی سخن گفت و پس از آن نیز می دیدم که برخی دانش آموزان از دست دادن با دوستان خود اجتناب می کردند.

جالب اینکه در همین مدرسه و در همین سال، یک کتاب (1) از سوی امور پرورشی در بین دانش آموزان توزیع شد که در فصل اول آن، فضیلت هایی در خصوص مصافحه با یکدیگر به نقل از پیسوایان دینی ذکر شده بود.

از جمله اینکه پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) می فرمایند: «وقتی مسلمانان با هم دیدار می کنند و با هم دست می دهند، گناهانشان مانند برگ درختان می ریزد» (2)

امام صادق (علیه السّلام) نیز می فرمایند: «مصافحه، حقد و کینه را از دل ها می زداید» (3) ادامه مطلب...

سلامت و سبک زندگی/20

ایجاد آلودگی صوتی با هر محتوایی مذموم است.

به مناسبت ماه محرم

اگر در خیابان های شهر رفت و آمدی داشته باشید به احتمال زیاد با خودروهایی که سیستم صوتی خود را بیش از حد معمول بلند می کنند، برخورد کرده اید؛ صاحبان این خودروها معمولاً هزینه های بسیاری را هم بابت خرید باندهای به خصوصی به منظور تقویت پخش صوت می پردازند.

بالا بردن بیش از حد صوت در خودرو یک نوع ناهنجاری رفتاری محسوب می شود که علاوه بر کاهش دقت راننده، موجب حواس پرتی سایر رانندگان و آزار رهگذران نیز می شود.

افرادی که مبتلا به این ناهنجاری هستند و به این سوءرفتار عادت کرده اند، ماه محرم که فرا می رسد یک مرتبه محتوای صدای باند خودروی آن ها از موسیقی به مدّاحی شیفت پیدا می کند.

یک روز در رادیو معارف شنیدم که عالمی در این باره اظهار نظر می کرد و می گفت «اگر محتوای صوت پخش شده از خودروها حرام باشد، راننده مرتکب دو گناه شامل پخش محتوای حرام و مردم آزاری شده است و اگر محتوا حرام نباشد، راننده مرتکب یک گناه شامل مردم آزاری شده است گرچه آن محتوا مثلاً مدّاحی باشد» ادامه مطلب...

سلامت و سبک زندگی/19

به مناسبت ماه محرم

با فرا رسیدن ماه محرم، شعارنویسی روی خودروها در سطح شهر به شدت افزایش پیدا می کند و برخی افراد و حتی برخی مراکز رسمی وابسته به شهرداری ها نیز با نیّت خیر و در قالب پرپایی موکب ها و ایستگاه های صلواتی، یکی از خدمات خود را در قالب «شعارنویسی صلواتی خودروها» ارائه می دهند.

از طرفی دیگر بر اساس قوانین راهنمایی و رانندگی، «الصاق یا نصب یا نقش هر نوع آگهی، نوشته، عکس و نوشتن عبارات و ترسیم نقوش روی شیشه ها یا بدنه درونی یا بیرونی وسایل نقلیه ممنوع است و جریمه دارد.» (1)

در ابتدا سخنم با مسؤولان است که با یک بام و دو هوا نمی شود قانون نوشت و اجرا کرد؛ نمی شود از طرفی، قوانینی را از تصویب گذراند و از طرفی دیگر همه سازمان های رسمی کشور در این زمینه با هم هماهنگ نباشند؛ مانند همین قضیه که راهنمایی رانندگی اعلام می کند «شعارنویسی روی خودروها ممنوع است» و از طرفی دیگر برخی نهادهای وابسته به شهرداری ها ایستگاه شعارنویسی رایگان دائر می کنند!

همچنین نمی شود به خاطر جلوگیری از حواس پرتی رانندگان، آن ها را از شعارنویسی روی خودروهایشان منع کرد و از طرفی دیگر نسبت به وجود تابلوهای تجاری و تبلیغاتی فراوان با ابعاد وسیع، پر نقش و نگار و با تصاویر اغواکننده در سطح شهرها و جاده ها بی تفاوت بود و نقش آن ها را در حواس پرتی رانندگان نادیده گرفت.

روی سخن دیگرم با صاحبان این خودروهاست که اگر با این شعارنویسی ها خود را منتسب به پیشوایان دینی معرفی می کنیم، باید مراقب باشیم که رفتارمان به گونه ای نباشد که موجب وهن اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السّلام) شویم.

رفتارهایی مثل سیگار کشیدن، زباله به بیرون پرتاب کردن، بوق زدن های بیجا، سرعت غیر مجاز، عدم رعایت فاصله ایمن، بلند کردن بیش از حد سیستم صوتی (گرچه مداحی باشد) و امثال و نظائر آن در شأن کسی که خود را منتسب به پیشوایان دینی می داند، نیست. ادامه مطلب...

سلامت و سبک زندگی/18

مصیبت های یک بار مصرف/3- به مناسبت عید سعید غدیر

عید سعید غدیر روزی است که به منظور تجدید بیعت با ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السّلام) جشن می گیریم؛ پس چه بهتر که با توجه به تأکیدهای مکرّر مقام معظّم رهبری در خصوص لزوم اصلاح سبک زندگی، در جشن هایمان به این امر مهم توجه کنیم.

امام علی (علیه السّلام) فرمودند: «رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) از ریختن سم حتی در سرزمین ‌های مشرکین نهی فرموده است» (1)

لیوان های یک بار مصرف پلاستیکی به جهت دیر تجزیه شدن در طبیعت (حدود 200 تا 500 سال) و دارا بودن مواد سمّی (بیسفنول، دی اکسین ها، آنتیموآن، فتالات ها، منومرها، آرسنیک و ...) و وارد شدن تدریجی این مواد به طبیعت، به مرور زمان موجب آلودگی آب و خاک می شوند.

لذا استفاده بی رویه از این ظروف می تواند مصداقی از «ریختن سم در طبیعت» باشد که طبق فرمایش مولای متّقیان، حتی در سرزمین مشرکین نیز مجاز نیستیم چنین منکری را مرتکب شویم.

این روزها به دلیل اثبات عوارض استفاده از ظروف یک بار مصرف و به منظور حفاظت از محیط زیست و کاهش آسیب رسانی بیشتر به طبیعت، در بسیاری از کشورها استفاده از این ظروف ممنوع و یا محدود شده است و روز به روز بر تعداد این کشورها افزوده می شود؛ لذا از آنجا که حضرت علی (علیه السّلام) ما را به خدا قسم داده است که مبادا دیگران در عمل به قرآن از شما سبقت بگیرند (2)، بر ما -که بر اساس آموزه های قرآنی معتقدیم «تابلوی زیبای آفرینش، امانت الهی به دست بشر است»(3)- لازم است که در این زمینه پیشتاز باشیم و به طور جدّی و با سرعت بیشتری به این سیر تولید و مصرف بی رویه ظروف و سایر مواد پلاستیکی (نظیر سفره های یک بار مصرف) پایان دهیم. ادامه مطلب...

سلامت و سبک زندگی/17- تدبیر برای کاهش تهدید و آسیب های ناشی از آن

از جمله آسیب های سبک زندگی ما عبارت است از اینکه گاهی تصوّر می کنیم چون اعمال و مناسک حقّی را می خواهیم انجام دهیم، تحت تدبیر الهی هستیم و نیاز به اتّخاذ تدبیر خاصی نیست.

در حالی که همه شنیده ایم که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در پاسخ به یکی از اصحاب خود که معتقد بود «کسی که به خدا توکل می کند زانوهای شترش را نمی بندد»، فرمود «زانوهای شترت را ببند و به خدا توکل کن.» (1)

همچنین امام حسین (علیه السلام) با وجود آن که می دانست در روز عاشورا خود و همه یاورانش به شهادت می رسند و زن ها و بچه ها نیز به اسارت خواهند رفت، اما با وجود این، همه سعی و تلاش خود (نظیر نحوه چیدمان خیمه ها و قرار دادن افراد آسیب پذیر خانواده در حلقه مرکزی محافظت شده توسط مردان جنگی، کندن خارهای بیابان در اطراف خیمه ها برای کاهش آسیب به کودکان و ...) را به کار بست تا خود همراهانش هر چه کمتر و هر چه دیرتر با آسیب ها و تهدیدها مواجه شوند. (2)

شاید بدانید که در جریان حج خونین سال 66، اعلام شد که زنان و جانبازان به دلیل آنکه در صف جلوی راهپیمایی برائت از مشرکین مسقر شده بودند، بیشتر و زودتر از همه دچار آسیب شدند.

گرچه حجاج ما به تکلیف شرعی و انسانی خود در برپایی این راهپیمایی عمل کردند، اما اگر بخواهیم بعد از گذشت 30 سال یک آسیب شناسی در این زمینه داشته باشیم باید بگوییم که در روزهای قبل از آن فاجعه، نشانه هایی از تهدید وجود داشت (3) ولی شواهد امر و حوادث بعدی حاکی از آن است که متأسفانه مسؤولان امر نسبت به این تهدیدها توجّه کافی نداشتند، چرا که تدبیر اقتضا می کرد در مقابل هر گونه تهدید و یا حتی احتمال آن، پیش بینی های لازم به عمل آید و راه های کاهش آسیب های ناشی از انواع تهدیدها مورد ارزیابی و اجرا قرار گیرد و از قبل به گونه ای برنامه ریزی شود که اگر تهدیدی صورت گرفت، آسیب های ناشی از آن تا حد امکان به حداقل برسد. ادامه مطلب...

سلامت و سبک زندگی/16

احترام به قانون/1- به مناسبت عید سعید قربان

شاید شنیده باشید زمانی که امام خمینی (ره) در پاریس و درمحله نوفل لوشاتو بودند، برخی از همراهان امام گوسفندی ذبح کردند.
طبق قانون کشور فرانسه، ذبح حیوانات در خارج از کشتارگاه ممنوع است.
امام وقتی که با خبر شدند این کار خلاف قانون کشور فرانسه است، فرمودند «من از گوشت این گوسفند نمی خورم.» (1)

امّا آیا امروز در کشور اسلامی خودمان چنین قوانینی برای حفظ پاکیزگی محیط زیست و سلامت مردم وجود ندارد؟ ادامه مطلب...

نقد هفته نامه سلامت/23

در یکی از شماره های هفته نامه سلامت (1) خواننده ای می پرسد: «آب را نشسته بنوشیم یا ایستاده؟ آیا درست است خوردن آب به‌طور ایستاده در بدن جذب نمی‌شود و مشکلاتی از قبیل التهاب معده و مفصل ایجاد می‌کند؟ »

دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران در پاسخ به این پرسش، می گوید: « این باور از نظر علمی هیچ توجیهی ندارد. فقط خیلی مهم است که نوشیدنی‌ها و مایعات را با آرامش بنوشید زیرا خوردن آشامیدنی‌ها با استرس و اضطراب یا در حال راه رفتن و دویدن می‌تواند باعث ورود آب یا سایر مایعات به نای ‌شود و مشکلاتی برای فرد ایجاد کند. »

در سایت ها و شبکه های اجتماعی هشدارهایی در این خصوص به چشم می خورد که به طور مطلق عنوان می کنند «هرگز ایستاده آب نخورید!»و فهرستی از مضرّات ناشی از ایستاده نوشیدن آب را ذکر می کنند، بدون اینکه یک سند علمی ارئه کنند و یا از یک مرجع علمی نقل قول کنند (2)

لذا موضع آن متخصص محترم تغذیه در برابر این ادّعا می تواند موضع درستی باشد.

امّا وقتی به منابع حدیثی و جوامع روایی در خصوص آداب و طرز نوشیدن آب مراجعه می کنیم می بینیم که توصیه هایی از ائمه معصومین (علیهم السّلام) در این خصوص با تفکیک میان اوقات روز و شب ذکر شده است.

در روایات آمده که حضرت علی (علیه‌السّلام) فرمودند « از ایستاده آب خوردن بپرهیزید که باعث دردی می‌شود که درمان ندارد مگر اینکه خدای عزوجل بهبودی ببخشد.» (3) و امام صادق (علیه‌السّلام) با تفکیک میان نوشیدن آب در شب و روز، در حقیقت سخن حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) را تفسیر کرده و می‌فرمایند «ایستاده آشامیدن آب در روز، غذا را گوارا می‌سازد و ایستاده آشامیدن آب در شب، زرداب می‌آورد» (4)
همچنین آن حضرت در جایی دیگر می‌فرمایند «ایستاده آشامیدن آب در روز، مایه قدرت افزون‏تر و تن‏درستی بیشتر است.» (5)

 در کتاب نفیس حلیة المتّقین بابی در زمینه آداب خوردن و آشامیدن وجود دارد که در آن علّامه مجلسی (ره) نتیجه جمع روایات در زمینه طرز نوشیدن آب را به نقل از ابن بابویه (مرحوم صدوق) اینچنین ذکر می کنند که «مراد از این احادیث (که ایستاده آب خوردن را نهی می کند) آب خوردن شب است.»

گرچه ممکن است به طرق دیگر نیز بتوان بین روایات جمع کرد و لیکن چون مرحوم صدوق در نقل روایات و احادیث اهل بیت از بزرگان این فن بوده و کتب روائی او منابع اصلی تلقی می شود، احتمالاً به قرینه سایر روایات که در دسترس داشته و ملاحظه فرمودند، این گونه بین مفاد روایات جمع نموده و چنین استنباطی نمودند. (6)

بنابراین همان‌گونه که مراجع تقلید فرموده‌اند، ایستاده آب خوردن در روز اشکال ندارد ولى در شب مکروه است. (7)

دکتر سیّد سعید اسماعیلی صابر (متخصص طب سنّتی) توجیه علمی خاصی را در این زمینه ذکر می کند و معتقد است که طبیعت شب از نظر طب سنتی سرد و طبیعت روز، گرم است؛ زمین هم در شب سردتر از روز است و شما وقتی در شب ایستاده آب می خوری، این آب وارد معده و روده می شود و آب وقتی جذب می شود می تواند با جریان خون به سمت پاها بیاید.

پاها هم در طول شب سردی اش بیشتر از طول روز است (سن که بالا می رود این به خوبی احساس می شود که گاهی اوقات پاها در شب یخ می کند؛ لذا افرادی که در سنین بالا هستند و از این بابت شکایت دارند، شب ها باید یک چیزی روی پایشان بیاندازند).

خوردن آب وقتی ایستاده صورت می گیرد، در ساعات شب سردی را بیشتر به سمت پاها سوق می دهد و احتمالاً در دردهای مفاصل و پاها و ... نقش دارد؛ امّا وقتی شما می نشینید و آب می خورید در واقع این جذب آبِ سرد و سرما به سمت پا را کم می کند.

طبیعت روز هم که گرم است و وقتی آب را ایستاده می خورید و می خواهید به کل بدن منتشر شود، مشکلی ایجاد نمی کند. (8)

ناگفته نماند که اگر هم هیچ توجیه علمی راجب احادیث مذکور نداشتیم، نمی توانیم با تکیه بر علوم محدود تجربی در خصوص آنچه که هنوز به حس و تجربه درنیامده است، فتوای قطعی به ردّ آن ها بدهیم.

چرا که نمی توان علم را محدود به حس و تجربه دانست و هرآنچه را که هنوز به حس و تجربه بشری درنیامده است، فاقد توجیه علمی نامید.

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط

پی نوشت ها:

1. هفته نامه سلامت، شماره 673، صفحه 31

2. خبرگزاری های مختلفی نظیر تسنیم، این مطلب را از افکارنیوز نقل می کنند، اما وقتی به سایت افکارنیوز مراجعه می کنیم تا بلکه سند یا مرجعی برای این ادعا بیابیم، می بینیم که افکارنیوز نیز مطلب را از تسنیم نقل قول می کند ! ؛ امّا در همان سایت ها به مطلبی بر می خوریم با این عنوان که «شب ها ایستاده آب ننوشید » و این مطلب می تواند به منزله قیدی بر مطلب قبلی شان باشد که در آن با بررسی احادیثی از ائمه معصومین (علیهم السّلام) نهی از ایستاده نوشیدن آب را محدود به ساعات شب ذکر می کنند.

3. علل‌الشّرایع 465

4. کتاب وسائل الشیعة (آل البیت) - الحر العاملی- ج 25 ص 239-240

5. الکافی، جلد 6، صفحه 383، حدیث 2 - کتاب المحاسن، جلد 2، صفحه 399، حدیث 2393، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج 3، صفحه 353، حدیث 4244

6. به نقل از سایت پرسمان دانشگاهیان در پاسخ به سؤال « فلسفه نشسته آب خوردن در شب چیست؟ »

7. سایت آیت الله مکارم شیرازی، به نقل از متن کتاب ویرایش و بازنگری شده ی حلیة المتّقین

8. پاسخ به سؤال دانشجویان دانشگاه شاهد، 27 مهر ماه 1396+صوت - لینک کمی (سایت روشنگری)